Erk küychisi merhum abdurehim ötkür ögütliridin bir qetre
2021.11.21
Bu yil 5-öktebir 20-esirde yashap ijadiyet bilen shughullan'ghan we Uyghur xelqining qelb töridin chongqur orun alghan meshhur edib, alim merhum abdurehim tileshup ötkür wapatining 26 yilliq xatire küni.
Abdurehim ötkür 1923-yili iyul éyida Uyghur élining qumul diyaridiki bir sodiger a'iliside dunyagha kelgen. Merhum alimning 70 nechche yilliq hayatining qiran peytliri xitay zindanliri, emgek lagérliri we her xil shekildiki teqib-cheklimiler astida weyran qilin'ghan bolsimu, emma u yenila bir ömür erk küylep, öz xelqini hörlükke chaqirip qelem tewritishni esla toxtatmighan. U Uyghur hazirqi zaman tarixida eng köp oqulghanliqi qeyt qilinidighan “Iz”, “Oyghan'ghan zémin” qatarliq nadir tarixiy romanlarni, “Tarim boylari”, “Yürek mungliri”, “Ömür menzilliri” namliq shé'irlar toplamlirini öz xelqige sun'ghan. Halbuki, uning uzun yilliq iztirap we öz xelqining béshigha kelgen musibetler tüpeyli halsirighan yüriki 1995-yili 5-öktebir bextke qarshi soqushtin toxtighan.
Abduréhim ötkür Uyghur xelqige intayin tonushluq ediblerning bolsimu, emma uning bilen hemsöhbette bolup baqqan, yaki uning hékmet durdanilirini uning öz aghzidin anglap baqqan kishiler peqet sanaqliqla bolsa kérek.
Abduréhim ötkürning nöwette shiwétsiyede yashawatqan newre qizi zulhayat ötkür teminligen awaz höjjiti abduréhim ötkürning liksiye-ögütlirini neq meydandin zoq élish pursitige muweppeq bolalmighan bir qisim anglighuchilirimizni, merhumning hayat waqtidiki awazini yene bir qétim anglash pursitige ige qilishi mumkin.
Zulhayat ötkürning bildürüshiche, mezkur söhbet eyni yili xotendiki sha'ir rozi sayitning öyide ötküzülgen bir yighilishta léntigha élin'ghan bolup, zor tarixiy we terbiyewi ehmiyetke ige iken.
Uyghur sélishturma edebiyat tetqiqatchisi alimjan hashir “Shinjang uniwérsitéti ilmiy zhurnili” gha bésilghan “Abdurehim ötkürning hayati we ijadiyet yoli” namliq maqaliside, abdurehim ötkürning Uyghur xelqining meniwi we ijtima'iy hayatigha nisbeten segeklik, köyüm-muhebbet bilen qoligha qelem élip özining ölmes we öngmes eserliri bilen ustazlarche yol körsitip, idiye we ang jehettin yéteklep mangghan pidakar ediblerning biri ikenlikini otturigha qoyidu.
U yene abduréhim ötkür heqqide mundaq yazidu: “Abduréhim tileshup ötkür Uyghur xelqining pexirlik oghlani. U bir töhpikar qelem sahibi, peziletlik alim, istédatliq edebiy terjiman, hemme jehettin xelqimizning omumiyyüzlük étirap qilishigha érishken, özini béghishlash rohigha bay pidakar edebiyat péshwasidur.”
Derweqe, alimjan hashir yuqirida tilghan alghan nuqtilar abdurehim ötkürning zamandash Uyghur ziyaliylirigha qilghan xitabliridimu közge chéliqidu. Abdurehim ötkür mezkur ün léntisida Uyghur ziyaliyliridiki milliy mejburiyet toghrisida qimmetlik bayanlarni teqdim qilidu.
Gérmaniyediki til we medeniyet tetqiqatchisi doktor ablet semet ilgiri ötkür ependimning eserlirining tili we mezmuni heqqide bir yürüsh qimmetlik ilmiy maqalilerni yazghan tetqiqatchilarning biri.
Uning pikiriche, Uyghurlarning yéqinqi zaman tarixini bedi'iy shekilde yorutup bérish abduréhim ötkürni Uyghur xelqining yüksek hörmitige érishtürgen bolsa, “Ulugh ana heqqide chöchek”, “Qeshqer kéchisi”, “Men aq bayraq emes” qatarliq shé'ir-dastanliri hemde “Iz”, “Oyghan'ghan zémin” din ibaret tarixiy romanliri uning Uyghurlar qelbidiki obrazini ebediyleshtürgen.