Balilar yazghuchisi awut mesimof: qelimim qétip qalmasliqi üchün heqsiz ishlidim

Melumki, qazaqistandiki Uyghur edebiyatining muhim terkibiy qismi bolup kéliwatqan balilar edebiyati bügünki künde özige xas alahidilikliri bilen rawajlanmaqta. Edebiyat mutexessislirining pikriche, bu yönilishte meydan'gha kéliwatqan eserler yash ewladlarda milliy rohning oyghinishida, méhribanliq, adilliq, pakliq oxshash xisletlerning shekillinishide muhim rol oynaydiken. Ene shu sahede qelem tewritip kéliwatqan yazghuchilarning biri awut mesimof hazir almuta shehirining zarya wostoka mehelliside yashaydu.

Igilishimizche, ötken esirning 80-yilliri edebiyat meydanigha kirip kelgen awut mesimof uzun yillar dawamida neshriyatchiliq ishliri bilen shughullan'ghan hem bu jehette chong tejribe toplighaniken. Uning hayatining ellik yili Uyghur metbu'atining tereqqiyatigha serp qilin'ghan bolup, edebiy ijadiyettinmu hergiz qol üzmigen.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan tonulghan yazghuchi we zhurnalist awut mesimof ependi mundaq dédi: “U chaghda chonglarda, meyli u millitimning addiy déhqini yaki ziyaliysi bolsun, milliy ghurur dégen nahayiti küchlük bolghanmikin, mangimu tesiri bolghan oxshaydu. Deslep “Kommunizm tughi” gézitide “Milliy ghururum, iptixarim” dep yashliqimni serp qilip, maqale, xewerlerni izdep, yolmu yol mangdim. Süpitini ashurush, sirtqi körünüshini yaxshilash üchün bilimimni serp qiliptimen. Kéyin “Arzu” zhurnili dédim, millitimning tarixi, örp-adetlirini terghib qilish yolida yenila a'ilini tashlap yaqa yurtlarda heptilep yashaptimen. Zhurnal yépilghandin kéyin “Intizar” zhurnili, “Meripet”, “Yash ewlad”, “Xush keypiyat” gézitliri chiqishqa bashlighanda, bash muherrirlik qilghanliqimni körgenler ölüp tügidi. Deslepki axbarattin tartip kéyinki kitablirimning yézilish ulini eyni shu qaynamning ichide soquptimen.”

Melumatlargha qarighanda, qazaqistan musteqilliq alghan deslepki yilliri elde yüz bergen iqtisadiy krizislar tüpeyli köpligen ziyaliylar kün körüsh meqsitide öz kespini tashlap, bashqa sahelerge kétishke mejbur bolghanidi.

Bu heqte awut mesimof mundaq dédi: “Qerellik metbu'attin waqitliq ketkinim rast. Uninggha “Arzu” zhurnilining peyda bolushi sewebchi. Gayi akilirimiz millet kélechiki, edebiyati, sen'iti, örp-adetlirini saqlash üchün asmandiki ayni élishqa, wetenni azad qilishqiche baridighanliqini wede qiliwatqanda hés-tuyghugha bériliptimen. Uning keynide akilarning mensepperesliki turghanliqini nedin biley. Uxlisam chüshümge kirmigen iken. Emma milliy metbu'at betliridin ketkinim yoq. Yazghanlirim arilap yoruq körüp turdi. Shundaqla, méning xizmitimni yötkishim özgertip qurush dewrige toghra keldi. Bir top yashlar metbu'atqa kélip qoshuldi. Rédaksiyelerde shtatlar qisqirap, uzun yil ishlewatqan tejribilik, kespiy mutexessisler tilining ötkürlüki tüpeylidin ishsiz qélishqa bashlidi. Rehberlerge buyruqni buljutmay orunlaydighan, tingshaydighan kadirlar kérek boldi. Men bashqa sahege ishning yoqluqidin yötkeldim. Bashta éytqinimdek, shexsiy zhurnal, gézitlerde özümning qelimini yoqitip qoymas, qétip qalmasliqi üchün heqsiz ishlidim.”

Awut mesimof ene shu éghir waqitlarda xelq ichidin milletperwer shexslerningmu otturigha chiqip, milliy ma'arip, metbu'at, medeniyetning tereqqiyatigha köyün'gelikini alahide tekitlidi.

Yazghuchi qazaqistandiki Uyghur balilar edebiyati aldidimu hel qilishqa we éniqlashqa tégishlik mesililerning mewjut ikenlikini otturigha qoyup, yene mundaq dédi: “Balilar edebiyatigha munasiwetlik gep qozghalghanda “Bizde, kéyinki bir esir ichide, balilar edebiyati wujudqa keldimu?” dégen so'algha jawab izdeyli. Eger mushu yillar ichide balilar edebiyati wujudqa kélip, ammiwi tereqqiyatqa ige bolghan bolsa, bügünkidek Uyghurlar arisidiki kadir qiyinchiliqigha qalmas iduq. Emdi bir esirlik Uyghur edebiyatida balilar edebiyati bar. Her bir roman, powést, po'éma, shé'irlarning ichide balilar edebiyati mewjut. Yétishmeydighini, ashu bay mirasimizni ayrim, bölüwélip neshr qilidighan neshriyatning, pulning yoqluqi.”

Awut mesimof deslepte her xil oyunlarni, andin chöchek yézishqa kiriship, bara-bara shé'iriy qoshaqlargha yötkelgen. Buninggha ene shu balilar, bolupmu uning perzentliri seweb bolghan hem shular buninggha yol échip bergen.

“Balilar baghchilirida ularning tang seherlik orunlirigha qatnashtim. Köpinche rus tilidiki shé'irlarning éytiliwatqinigha epsuslinip, özümche yézishqa kirishtim. Aqiwette kichik-kichik toplamlar peyda boldiyu, emma Uyghur balilirining qoligha yétip baralmidi. Hetta kompozitor isma'il aka isayéf bilen birlikte naxsha notilirini yazduq. Emma, uqushsaq, terbiyichilerning, mu'ellimlerning köpi nota bilmeydiken.”

Söz axirida awut mesimof qazaqistanda yash ewladni milliy rohta terbiyilesh mesilisining jiddiy qolgha élin'ghanliqini, birinchi nöwette til mesilisige étibar bériliwatqanliqini alahide tekitlidi. Uning éytishiche, kéyinki waqitlarda ilgiriki rus tilliq baghchilar yénida qazaq tilliq guruppilar échiliwatqan bolup, balilargha béghishlan'ghan qazaq tilidiki edebiyatlarmu keng da'iride neshr qiliniwatmaqtiken. Buningdin tashqiri yene radi'o we téléwiziyede, intérnét torlirida balilar ijadiyiti keng terghib qilinip, yash ewladning ang-sewiyisige milliy roh singdürüp kéliwatmaqtiken. Buningdin Uyghurlarmu ülge alsa bolidiken.