Sha'ir we yazghuchi télman nuraxunof: “Men kitabxanlarning könglige yaqidighan eser yézish üchün tirishiwatimen ”

Melumki, ötken esirning 80-yillirining otturiliridin tartip qazaqistanning eyni zamandiki paytexti almuta shehiridiki eng chong aliy oqush orunlirining biri abay namidiki qazaq pédagogika institutining filologiye fakultétini bir türküm Uyghur qiz-yigitliri tamamlap chiqishqa bashlighandi. Mezkur bilim dergahidiki Uyghur bölümi asasiy jehettin Uyghur mektepliri üchün Uyghur tili we edebiyati we bashqimu penler boyiche mu'ellimlerni teyyarlashni bash meqset qilghan idi. Lékin uni püttürgenler ichidin mu'ellimlerdin tashqiri yene sha'ir we yazghuchilar, alimlar, neshriyatchilar, zhurnalistlar we bashqilar yétiship chiqip, hazir ular her xil sahelerde emgek qilmaqta. Ene shu bilim dergahini tamamlighanlarning biri télman nuraxunof hazir qazaqistanla emes, belki uning sirtidimu tonulghan yazghuchidur. 

Igilishimizche, télman nuraxunof qazaqistanning Uyghurlar zich olturaqlashqan hazirqi almuta wilayitining Uyghur nahiyeside tughulghanken. U aldi bilen ottura mektepni, andin aliy oqush ornini tamamlap, 2000-yillarning bashlirighiche almuta shehiride radiyo-téléwiziye, neshriyat we til saheliride emgek qilghan. U shuning bilen bir qatarda edebiy ijadiyet bilenmu shughullan'ghan. 

Biz qazaqistan yazghuchilar ittipaqining ezasi, jumhuriyetlik “Asiya bügün” musteqil géziti bash muherririning orunbasari, almuta sheherlik Uyghur étno-medeniyet merkizi re'isining orunbasari télman nuraxunof bilen söhbetleshtuq. 

Télman nuraxunof ependining éytishiche, uning edebiy ijadiyet bilen shughullinishigha mektepte oquwatqan chaghlirida til-edebiyatqa bolghan qiziqishi seweb bolghanken. U yazma ish tapshurmilirini orunlighanda bolupmu tebi'etni teswirleshke köp qiziqqan bolup, kéyinirek adem obrazini yaritishqa bashlighanken. 

U öz ijadiyitining shé'iriyettin bashlan'ghanliqini bildürüp, mundaq dédi: “Ana tilliq mektepte oqughinim üchünmékin, yazghuchilirimizning kitabliri mektepke, yézimizdiki kutubxanilargha turaqliq chüshüp turatti. Shu yerde köprek shé'irlarni oqushqa tirishattuq. Ularning yazghan shé'irliri zor tesir körsitetti. Shuningdin kéyin shé'irlarni yézip körgentim. Shé'irlar yaxshi chiqti dep éytalmisammu, her halda ijadimni bashlashqa shu peytler toghra keldi. Kéyin institutta oqughan chaghdimu almutada ular bilen uchriship, mungdash, pikirdash bolghan chaghlirim edebiyatqa bolghan hewesimni téximu qiziqturdi.” 

Télman nuraxunof ene shuningdin kéyin metbu'at sehipiliride edebiyatning her xil mesililirige béghishlghan'ghan qisqa hejimdiki maqalilirini élan qilishqa, edebiy eser yézishning sirlirigha chöküshke bashlighanliqini bildürdi. Yazghuchining “Qelbim ahangliri” namliq tunji shé'irlar toplimi uning ijadiyitining eng ehmiyetlik we qimmet bashlanmisi bolghanken. 

Sha'ir télman nuraxunof öz ijadiyitining shé'iriyet we proza janrliridiki asasiy mawzulargha we yönilishlerge toxtaldi. 

Yazghuchi télman nuraxunof shé'iriyet bolsun, proza bolsun, Uyghur xelqining turmush-tirikchilikini, örp-adetlirini, bügünki hayatini ipadileshke, medhiyileshke tirishqanliqini bildürdi. 

Sha'ir öz ijadidiki shé'iriy shekillerning alahidiliklirige toxtilip, mundaq dédi: “Deslepki basquchta we hazirqi kündimu barmaq weznide yézishqa tirishimen. Axirqi waqitlarda bizning ana-wetinimiz Uyghuristanda shé'iriyetke kirip kelgen ‛gungga‚ shekil méni bekmu qiziqturdi. Uninggha qazaqistandiki sha'irlardin deslepki qétim abduméjit döletof muraji'et qilghan. Kéyin menmu wetendiki we mushu yerdiki qelemdashlirimgha egeshtim.” 

Télman nuraxunofning pikriche, shé'iriyettin proza sahesige ötüsh bu ilgiri-kéyin yashap, ijad etken Uyghur yazghuchilirining ijadiyitide shekillinip qalghan en'eniken. Uyghurlarning bolupmu proza saheside ünümlük ijad qilghan hézimet abdullin, mesümjan zulpiqarof we bashqimu meshhur yazghuchiliri öz ijadiyitini deslepte shé'irdin bashlighan bolsimu, kéyin ular her ikki saheni teng élip barghaniken. 

“Menmu shularning qatarida kéyinki ewlad bolup qoshuldum désem mubalighe bolmas. Chünki bir qanche toplam shé'irlirim, bir qanche prozilirim neshir qilindi. Shé'iriyettin prozigha ötüsh elwette asan emes. Her qandaq yazghuchi ya sha'ir birer eserni dunyagha élip kelgen chaghda ularning köz aldida kitabxanlar turidu. Méningmu her qachan köz aldimda kitapbxanlar turidu. Men yazghan eserlirimni kitabxanlar könglidin chiqishqa tiriship yézip kéliwatimen.” 

Télman nuraxunofning pikriche, her qandaq bir edibning qaysi sahede bolmisun eser yaratqanliqi shu yazghuchining chong utuqi bolup hésablinidiken. Yene bir utuq u ene shu eser bilen kitabxanlarning tonushup, bergen bahasiken. U shundaqla öz ijadiyitide bolupmu qazaqistan xelq yazghuchisi ziya semedi, talantliq yazghuchi turghan toxtemof, Uyghur élide tonulghan ediblerdin zordun sabir, abduréhim ötkür kebi yazghuchilarni ülge tutqanliqini tekitlidi.