Qeshqer qedimiy shehirining chéqilishi hem uning 'gherbtiki shénjén' qilinishi heqqide mulahiziler

Nöwette xitay metbu'atliri hem xelq'ara metbu'atlarda qeshqer shehirining bundin kéyinki tereqqiyati hem bu qedimiy sheherdiki mewjut mesililer heqqide oxshimighan inkaslar bérilmekte.

Ötken hepte xitayning "maliye zhurnili"da, "qeshqer: gherbtiki alahide rayon heqqidiki shadliq hem qayghu" namliq maqale élan qilindi. Maqalide, xitayning qeshqerni xitayning ottura asiya rayonigha échiwétilidighan soda shehiri qilip qurup chiqish pilani we qeshqerde mewjut bolup turuwatqan ré'al mesililer otturigha qoyulghan.

Maqalide, xitay hökümitining qeshqer shehirige qaratqan étibar bérish siyasiti heqqide toxtilip, qeshqerde yéngidin échilidighan shirketlerdin aldinqi 5 yilning deslepki 2 yilida baj kechürüm qilinidighanliqi, kéyinki 3 yilida bu shirketlerdin peqet 50% etrapida yerlik tapawet béji élinidighanliqi, qeshqerde toqumichiliq sana'itini rawajlandurup, rext fabrikiliri hem kiyim - kéchek ishlepchiqirish shirketliri köplep qurulidighanliqi hem döletning bu xil qurulushlargha étibar bérish siyasiti qollinidighanliqi heqqide melumat bérilgen.

Xitay hökümiti aldinqi yilidin bashlap qeshqer qedimiy sheher rayonidiki nechche yüz yilliq bu qedimiy qurulushlarni chéqip, yerlik Uyghurlarning öylirini mejburiy halda erzan bahada sétishqa mejburlighinida, yerlik Uyghurlarning naraziliqini qozghap, xelq'ara jem'iyetning eyiblishige uchrighan idi.

Melum bolushiche, bu yil 5 - ayda béyjingda échilghan "shinjang xizmet yighini"da qeshqer shehirining xitayning gherbiy derwazisidiki alahide rayon "gherbtiki shénjén" qilip qurup chiqish pilani otturigha qoyulghandin kéyin, qeshqer tewesidiki yer bahasi hessilep ösüp ketken.

Maqalide bu heqte toxtilip, nöwette rayondiki öy - zémin bahasining 30% etrapida öskenlikini, hazir adettiki puqralarningmu bes - beste öy - zémin sodisigha meblegh séliwatqanliqi, eslidinla adem zich, yer qis bu qedimiy sheherde öy bahasining dawamliq ösüshi mumkinliki heqqidiki uchurlar bérilgen.

Maqalide yene, qeshqerning tereqqiyatigha tesir qiliwatqan amillar heqqide toxtilip, qeshqer wilayitining adem zich, yer az, su qish, shundaqla yerlik Uyghurlar 90% ni teshkil qilidighan bu qedimiy sheherning memliket boyiche namrat rayonlargha kiridighanliqi, rayon'gha yerlishidighan xitay shirketlirining qurulush élip bérish jeryanida yer mesilisi, su mesilisi, yerliklerni köchürüp orunlashturush mesilisi, qedimiy binakarliq qurulushliri bilen muhim sayahet shehiri bolghan bu sheherlerdiki qedimi imaretlerni saqlap qélish yaki özgertip qurush, yerlik ahalini ishqa orunlashturushta tosalghu bolidighan til ötkili, téxnika ötkili, Uyghurlar zich olturaqlashqan bu zéminda yéngi shirketler hem shirket xadimlirini orunlashturushta uchraydighan bir qatar mesililer otturigha qoyulghan.

Amérikida chiqidighan "heptilik xewerler zhurnili" da 4- öktebir küni, "gherbtiki yéngi shénjén: béyjing qeshqer shehirini zamaniwi chong sheherge aylandurmaqchi" dégen maqale bésildi. Maqalide xitay hökümitining Uyghurlar zich olturaqlashqan, 1000 yildin artuq tarixqa ige qeshqerdin ibaret bu qedimiy tarixi sheherni xitayning gherbiy derwazisidiki eng chong soda shehiri qilip qurup chiqish pilanidiki istratégiyisi hem xitayning bu pilanigha tosalghu bolidighan bir qisim ré'al mesililer otturigha qoyulghan.

Maqalide xitay hökümitige nisbeten qeshqer shehirining istratégiyilik ehmiyiti heqqide toxtilip, xitayning ottura asiya hem gherbiy asiyagha chégrilinidighan muhim chégra éghizi bolghan qeshqer shehirige bu qeder zor meblegh sélishining, xitay hökümitining iqtisadiy jehettin gherbiy asiya hem ottura asiya bazirini igileshke qulay shara'it yaritish, bu arqiliq, hindistanning gherbiy asiya bazirini igilishige hem rayondiki bashqa tesirige taqabil turush, rusiye, en'gliye hem amérika qatarliq döletlerning gherbiy hem ottura asiyadiki tesirini ajizlashturushni meqset qilghanliqi otturigha qoyulghan.

Maqalide, xitay hökümiti qeshqer shehirini özgertip qurulush üchün zor meblegh salghan bolsimu, emma bu sheherni qurush, xitayning sherqiy déngiz qirghiqidiki zamaniwi sheher shénjénni qurup chiqqinidek undaq qulay emesliki heqqidiki amillar otturigha qoyulup mundaq déyilgen: "shénjén shehiri qurulghan chéghida qeshqerdikidek siyasiy hem milliy mesile mewjut emes idi. Emma, qeshqer shehiridiki eng muhim bir mesile bu sheherni Uyghurlar özlirining 3000 yilliq tarixidiki muqeddes sheher dep bilidu. Shunga Uyghurlar özliri üchün muqeddes bolghan bu tarixi sheherni zamaniwi soda shehirige aylandurushini xalimaydu. Shunga bu sheher chéqilishtin bashlap naraziliqlar toxtimidi. Bultur ürümchide Uyghurlarning naraziliq herikiti yüz berginide, yerlik hökümet rayonning sirt bilen bolghan intérnét hem téléfon alaqisini üzüp tashlap, rayon weziyitini kontrol qilghan idi. Eyni chaghda ular qeshqerni qattiq qamal qilghini üchünla qeshqerdiki Uyghurlarning zor kölemlik naraziliq herikitini tosup qalalidi. Emma, bu sheherde Uyghurlarning naraziliq heriketlirining yüz bérish éhtimali her waqit mewjut. Xitay hökümiti hazir peqet qoral küchige tayinipla bu sheherning tinchliqini saqlap turuwatidu."

"Heptilik xewerler zhurnili"da élan qilin'ghan maqalide yene, Uyghurlar zich olturaqlashqan qeshqer shehirining zamaniwi soda shehirige aylandurulushi, rayon'gha köplep xitay köchmenlirining köchüp kélish weziyitini shekillendürüdighanliqi, buning eslidinla su menbesi qis, yer az, ahale zich bolghan bu rayonda yerlik Uyghurlar bilen xitay köchmenliri otturisidiki her xil ziddiyetni keskinleshtürüp, rayondiki milliy ziddiyetni barghanche ötkürleshtürüwétishi mumkinliki otturigha qoyulghan.

Nöwette, xitay hökümitining "qeshqerni xitayning gherbidiki shénjén qilip qurup chiqish pilani" hem bu pilanni ijra qilish emeliyiti gherb döletlirini asas qilghan xelq'ara metbu'atlarning jiddiy diqqitini tartqan bolup, biz bu heqtiki mulahize maqalilirini bundin kéyinki programmilirimizda dawamliq tonushturimiz.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.