Xitay ezeldin bizning dewalsila bolidighan igisiz bagh barmiken?

Sin'gaporda in'glizche chiqidighan “Asiya mulahiziliri” gézitining bayan qilishiche, bu yilqi shanggirila söhbiti 6‏-ayning 1‏-künidin 3‏-künigiche sin'gaporda ötküzüldi. Bu söhbettin tarqalghan eng chong xewer--xitayning téngirqap qalghanliqining teswiri. Uningda bayan qilinishiche, bu yilqi “Shanggirila söhbiti” ge 30 dölet qatnashqan. Amérika dölet mudapi'e ministiri panétta, amérika déngiz qisimlirining 50%i hazir atlantik okyanda, 50%i tinch okyanda. Buningdin kéyin 60% tin artuqi tinch okyanda bolidu, tinch okyandiki, hindi okyandiki herbiy meshiqler köpeytilidu, muhim ötkellerge qaritilghan herbiy küch ashurulidu, bu istratégiyilik özgirish 2020‏-yilidin burun emeliyleshtürülüp bolidu dep jakarlighan. Bu yilqi shanggirila söhbitining mutleq köp sandiki ezaliri xitaygha ghezep ipadiligen.

Amérika awazning bayan qilishiche, bu yilqi söhbetning jenubiy déngiz mesilisige merkezlishidighanliqi hemmige ayan idi. Xélidin buyan jenubiy déngizda xitay bilen bashqa qoshna döletler arisida, bolupmu xitay bilen filippin, wyétnam arisida jiddiy térritoriye majirasi boluwatqanliqimu sir emes. Amérika bundaq ehwal astida xitayni, jenubiy déngizdiki aral majiralirini diplomatik yol bilen köp terep söhbetliship hel qilishqa chaqirip kéliwatqanliqimu hemmige ayan.

Bu yilqi “Shanggirila söhbiti” ge amérikining tashqi ishlar ministirila emes, belki amérika dölet mudapi'e ministiri panéttamu qatnashti. Amérika bash shtab qomandanliri kéngishining bashliqi martin dempsi, amérika tinch okyan qisimliri qomandani smul loklér, amérika kéngesh palatasi herbiy ishlar komitétining bashliqi jon mékkaynlarmu keldi. Emma jenubiy déngizda yüz bériwatqan jiddiy mesililerni köp terep söhbetliship hel qilghili bolidighan bu yaxshi pursette, choqum qatnishishqa tégishlik bolghan, 5‏-ayning 28‏-kün kambodzhada filippinning pantag arili (xelq'arada sikar boro dep atilidighan aral) ni ezeldin xitayning zémini dep jakarlighan xitay dölet mudapi'e ministiri lyang gu'anglé özi söhbetke kelmidi. Xitay bu söhbetke azadliq armiye herbiy penler akadémiyisining mu'awin bashliqi rén xeychu'enni wekil qilip ewetti. Bu, xitayning jenubiy déngiz mesilisini hel qilishta qoshna döletlerdin özini qachuruwatqanliqini bildüridiken.

Xitayda chiqidighan “Yer shari waqti géziti”ning bayan qilishiche, amérika bu söhbette, özining ittipaqchilirigha buningdin burun bergen wedilirini qaytidin jakarlap, ularni dekke-dükkidin xali qilghan. Bir munche döletler amérikigha tayinip xitaygha hujum qilghan. Lékin bu söhbette xitaymu bosh kelmey, amérikini bu rayondin chetke qéqish meydanini ipadiligen.

Bu gézitte yene, “Soghuq munasiwetler urushi dewride, amérika 60% herbiy küchini atlantik (ulugh) okyan'gha qoyghan idi. U, tigh uchini sowét ittipaqigha qaratqanliq idi, hazir amérika 60% din artuq herbiy küchini tinch okyan'gha toplashqa bashlidi, bu, tigh uchini xitaygha qaratqanliq bolmay néme?” dep tehlil qilin'ghan.

Emma bu heqte qozghalghan erkin munazire betlirige, xitay da'iriliri dunyada xitay ezeldin bizning dewalsila bolidighan méwilik bagh yoqluqini chüshendüridighan obzorlar chaplan'ghan.

“Birleshme agéntliqi” ning bügün sin'gapordin bayan qilishiche, amérika hazir radargha chüshmeydighan eng zamaniwi urush paraxotlirini tinch okyan'gha qoyushqa bashlighan.

Sin'gapordiki shanggirila méhmanxanisida ötküzülgen bu qétimqi söhbetning namidiki “Shanggirila” dégen söz oqurmenlerge nahayiti köp ibretlik hikayilarnimu chüshendüridu. Wiki énsiklopédiyiside bayan qilinishiche, “Shanggirila” dégen söz qedimki tibet tilidiki shanggirila dégen bir arzuluq makan heqqidiki riwayettin kelgen. 1933‏-Yili en'gliyilik yazghuchi jems xilton bu riwayetke asasen “Ghayib bolghan makan” dégen romanni yézip chiqqan, kéyin bir kino filimi ishlen'gen. Uningda, himalaya taghliridiki “Shanggirila” dégen bir arzuluq makan (jennet)ning ghayib bolghanliqining jeryani teswirlen'gen. Shuningdin kéyin, hindistanning kontrolluqidiki ladaqni, pakistanning kontrolluqidiki baltistanni, hetta pütün xonza jilghisini shu ghayib bolghan “Shanggirila” gha oxshitidighan edebiy eserler meydan'gha kelgen. Yünnendiki lijang deryasi boyidimu shundaq bir arzuluq makanning ghayib bolghanliqi teswirlen'gen yene bir esermu bar. Hetta gitlér gérmaniyisi ariyan qebilirining ata-bowiliri tibet-köknur rayonidin kelgen dégen riwayetke asasen, bu rayon'gha yette qétim qidirish etriti ewetken dégen söz-chöchekmu yoq emes. Omumen “Shanggirila” dégen bu sözni, kishiler yillardin buyan kishilerning arzusidiki “Igisiz bagh” dégen menide qollinip kéliwatidu.