Türkiye parlamént ezasi ridwan yalchin ependi bilen söhbet

 Yéqindin béri türkiye rehberliri bilen xitay rehberliri otturisidiki bérish-kélishler köpeymekte. Bolupmu, ötken yili 6-ayning 28-küni türkiye prézidénti abdullah gülning ürümchi ziyaritidin kéyin, xitay bash ministiri wén jyabaw türkiyini ziyaret qildi.  Bu yil 10-ayning 28-küni türkiye tashqi ishlar ministiri exmet dawut'oghlu ziyaritini qeshqerdin bashlighan idi. Bu hey'et ichide  türkiye parlaméntidiki her qaysi siyasiy partiyilerge mensup parlamént ezalirimu bar bolup, bulardin biri türkiye milletchi heriket partiyisi parlamént ezasi ridwan yalchin ependidur.  Türkiye parlaméntidiki ishxanisida dünya Uyghur qurultiyi hey'itini qobul qilghan ridwan yalchin ependi qeshqer, ürümchilerde élip barghan ziyaritidin alghan tesiratlirini sözlep berdi.

 U aldi bilen ékiskursiye qilghan tarixiy jaylar heqqide melumat bérip mundaq dédi:

 Türkiye tashqi ishlar ministiri exmet dawut'oghlu bilen birlikte  xitayda élip barghan ziyaritimizning qeshqer wilayitidin bashlinishi alahide bir ehmiyetke ige idi. Biz enqeredin udul qeshqerge uchtuq. Aldi bilen qeshqerdiki tarixiy jaylarni ékiskursiye qilduq. Türk medeniyitining, türk tilining bügün'giche dawamlishishigha zor töhpilerni qoshqan mehmut qeshqiri, yüsüp xas hajiplarning meqberisini ziyaret qilduq. Baliliq chéghimizdin tartip derslerde bu insanlarning ismini anglap kelgen iduq. Bu bizlerni bekla xushal qildi. Ürümchide körkem bir meschitte namizimizni qilduq. Purset tapsaqla köprek Uyghurlar bilen mungdishishqa tirishtuq. Uyghur qérindashlirimizning shunche bésimgha qarimastin öz tilini, dinini we örp ‏- adetlirini qoghdap qalghanliqini shundaqla biz türklerge bolghan söygüsini öz közüm bilen körüp bekla xursen boldum.

 Parlamént ezasi ridwan yalchin ependi Uyghur diyarining iqtisadi we siyasi ehwali qandaq iken dégen so'alimizgha mundaq jawab berdi:
 Sherqiy türkistan hazir xitayning eng chong rayonliridin biri bolsimu, iqtisadiy jehettin bekla kéyin qaptu. Emma, bügün dunya weziyiti özgerdi, xitay dunya iqtisadida muhim bir orun'gha ige. Sherqiy türkistanning walisi xitay merkizi hökümitining bu rayon'gha nahayiti köp meblegh salidighanliqini éytti, bu bizni söyündürdi. Biz dunyadiki milletlerning tarixtiki ornini qayta élishini arzu qilimiz, eger bir millet tarixtiki ornini élish üchün küresh qilmisa, tarix uni jazalanduridu, bashqa milletning qoligha tashlap béridu. Shuni démekchimenki, türk dunyasi öz medeniyitini, tilini we örp-adetlirini qoghdap qélish üchün küresh qilishi kérek. 50 Yildin kéyin dunyada némilerning özgiridighanliqini héchkim bilelmeydu. 50 Yildin kéyin dunyada qanche dölet yoq bolup, qanche dölet qurulidu, buni héchkim bilelmeydu. Shunga türkiy xelqler, bolupmu Uyghurlar tarixtin sawaq élip birlik we barawerlik ichide  hemkarlashqan teqdirde arzuyimizgha yételeymiz.

    Hörmetlik parlamént ezasi, siz Uyghur diyarini ziyaret qiliwatqanda xitay metbu'atlirida türkiye bilen xitayning sherqiy türkistan térrorchilirigha qarshi küreshte hemkarlishish heqqide toxtamname tüzgenliki heqqide xewerler chiqti, sizche Uyghur  ammiwiy teshkilatliri térror teshkilatimu dégen so'alimizgha u mundaq jawab berdi:

 Men shuni déyishim lazim, xitay bügün 1 milyard 300 milyon nopusqa, herbiy küchke,  iqtisadiy küchkimu ige bir dölet. Sherqiy türkistan bésiwélin'ghandin kéyin, xitaylar Uyghurlargha éghir bésim we zulum siyasiti élip barghan bolsimu, Uyghurlar öz medeniyitini, öz tilini qoghdap qalalighan bolsa, u milletke hörmet qilish kérek. Xitayning herbiy küchi qanche küchlük bolsa bolsun, Uyghurlarni hergizmu yoq qilalmaydu. Xitay hökümiti buni nezerde tutqan halda, Uyghurlarning  dunya ölchimide  turmush köchürüshige shert ‏- shara'it yaritip bérishi kérek. Uyghurlarning heq we hoquqini bérishi kérek. Men türkiye hökümitini, dunya döletlirini Uyghurlargha ige chiqishqa chaqirimen. Men xitayning Uyghurlarni assimiliyatsiye qilalmighanliqini körüp Uyghurlardin bekla pexirlendim.

 Türkiye tashqi ishlar ministiri exmet dawut'oghlu Uyghur diyarining rehberliri bilen uchrashqanda, Uyghur mesilisi heqqide sözleshtimu dégen so'alimizgha parlamént ezasi ridwan yalchin ependi mundaq jawab berdi:

 U yerdiki yerlik hökümet rehberliri xitay merkiziy hökümiti teripidin belgilen'gen kishiler iken. Rehberlerning milliti Uyghur bolghan bilen xitay tüzümi üchün xizmet qilidighan kishiler iken, uning üchün epsuski, u yerde bu mesililer heqqide muzakire élip bérish pursiti téxi yoq. Emma shuni déyeleymenki, türk bayriqi ésilghan bir ayropilanning enqeredin udul uchup  sherqiy türkistan'gha qonushi, bizning Uyghur qérindashlirimiz bilen uchrishishimiz tarixiy ehmiyetke ige. Kélechekte téximu köp Uyghur türkiyige, biz u yerge ziyaretke bérish arqiliq Uyghurlarning turmush sewiyisini yuqiri kötürüshke tirishimiz. Diktatora tüzüm bilen xelqlerni bashqurush dewri ötüp ketti, xitay hökümitimu Uyghurlargha téximu köp erkinlik bérish, turmush sewiyisini téximu yuqiri kötürüsh arqiliq sherqiy türkistan mesilisini hel qilishqa tirishishi kérek.

 11-Ayning 28-küni türkiye tashqi ishlar ministiri exmet dawut'oghlu bilen bille qeshqer we ürümchilerde ziyarette bolghan parlamént ezasi ridwan yalchin ependi pütün türk dünyasining iptixari bolghan mehmut qeshqiri we yüsüp xas hajipning meqberilirini körüp özini bexitlik hés qilish bilen birge, könglining qattiq yérim bolghanliqini, chünki bu ikki meqberining bek addi yasilip qalghanliqini, eslide türk dünyasining eng heywetlik xatire sariyining bu ikki shexis üchün sélinishi kéreklikini éytti. U sözide türk hökümitige iltimas sunup, mehmut qeshqiri bilen yüsüp xas hajipning meqberisini qayta yasashni telep qilidighanliqini éytti.