'Dunyaning ikkinchi chong iqtisadiy küchi bolghan xitay némishqa xush bolmidi'

Xitay 30 yildin béri "ishikni sirtqa échiwétish " siyasitini yolgha qoyush arqiliq bügünki künde dunyaning ikkinchi chong iqtisadiy küchige aylandi. Xitayning bu netijisi elwette dunya döletlirining diqqitini qozghimaqta.
Muxbirimiz irade
2010.09.03
erkin-ekrem-doklat.JPG Sürette doktur erkin ekrem nutuq bermekte
RFA Photo

Közetküchiler bu heqte türlük bahalarni otturigha qoyuwatqan bolup, köpinchisi xitayning bu netijisining xitay üchün anche paydiliq bolmaydighanliqi heqqide ortaqlashmaqta. Bu köz qarashni otturigha qoyghuchilardin biri istratégiye mutexessisi erkin ekrem ependi bolup, u bu heqte "istratégiyilik chüshenche instituti"ning tor bétide élan qilghan "dunyaning ikkinchi chong iqtisadiy küchi bolghan xitay némishqa xush bolmidi" mawzuluq mulahiziside bu nuqtini otturigha qoyghan.

Melum bolushiche, xitayning kishi béshigha toghra kélidighan yilliq ishlepchiqirish qimmiti 3800 amérika dolliri bolup, bu dunya boyiche 105 - orunda turidiken. Amérikida bolsa bu reqem 46 ming dollar, yaponiyide 39 ming dollar iken. Erkin ekrem ependining bildürüshiche, xitay gerche anglimaqqa dunyaning ikkinchi chong küchi bolsimu, emma uning kishi béshigha toghra kélidighan yilliq ishlepchiqirish miqdari yenila intayin töwen sewiyide. Uning üstige yalghuz iqtisadiy küch bilenla chong dölet bolghili bolmaydu.

Xitay hazir gerche ichki jehette teshwiqatta xitayning chong dölet bolghanliqini teshwiq qilsimu, emma sirtqa qarita özining kishi béshigha toghra kélidighan kirimining yenila intayin töwenlikini, özining bashqa döletlerdek küchlük emeslikini tekitlewatqan bolup, erkin ekrem ependi xitayning bundaq qilishidiki sewebler üstide toxtaldi.

Erkin ekrem ependining bayan qilishiche, xitay gerche yüksilishini "tinchliqperwer yüksilish" dep teshwiq qiliwatqan bolsimu, emma emeliyette dunya buninggha guman bilen qarimaqta. Bolupmu, xitayning yéqinda shimaliy koriye bilen jenubiy koriye otturisidiki partlitiwétilgen paraxot mesilisige tutqan pozitsiyisi, jenubiy koriyining amérika bilen birliship élip barghan herbiy manéwirini tenqid qilishi xitayning obrazigha selbiy tesir körsetken. Buning bilen birlikte xitayning qoshnisi bolghan sherqiy jenubiy asiya döletlirimu xitayning zoriyishidin endishe his qiliwatqan bolup, bu döletlerning hemmisi özining herbiy küchini kücheytishke bashlighan.

Rusiye, yaponiye, jenubiy koriye we sherqiy jenubiy asiya döletliri hazir arqa - arqilap herbiy manéwir élip bériwatqan bolup, bu herbiy manéwirlarning köpinchisi hem amérika bilen birliship élip bérilghan. Yeni mundaqche éytqanda, xitayning zoriyishi rayonda amérika bilen yaponiyining hemkarliqining we shundaqla amérikining rayondiki tesirining artishigha seweb boluwatqan bolup, mana bularning hemmisi xitay üchün bésim bolmaqta iken. Bu hem xitayning qoshniliri bilen 20 yildin béri élip bériwatqan "yaxshi qoshnidarchiliq" siyasitiningmu anche ünüm bermigenlikining ipadisi iken.

Erkin ekrem ependi xitay eger bu xil shara'it astida buninggha qarita öz siyasitide bir özgirish élip barmisa, xitayning kélechikining unche parlaq bolmaydighanliqini bildürdi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.