Хитайниң инсанийәткә зиянкәшлик қилиш җинайи җавабкарлиқи йоқму?

“хәлқара җинайи ишлар соти рим келишими” дә баян қилинған инсанийәткә зиянкәшлик қилиш җинайитигә берилгән тәбирдә 11 түрлүк җинайәтни инсанийәткә зиянкәшлик қилиш җинайити қилип бекиткән.
Ихтиярий мухбиримиз ялқун
2012.10.18
sot-mehkimisi-court-Beijing-305.jpg Бейҗиңдики сот мәһкимиси. 2006-Йили 31 авғуст
AFP

Униңда мундақ дейилгән: инсанийәткә зиянкәшлик қилиш қилмиши-кишләрниң иззәт-һөрмитигә еғир дәриҗидә таҗавуз қилиш яки хорлаштин ибарәт коллектип һәрикәттин келип чиқидиған вәқә болуп, бу йеганә һаләттә яки тасадипий йүз берип қалидиған вәқә болмастин, бәлки һөкүмәтниң сиясити яки һөкүмәт йолға қойған бир қатар зораванлиқ һәрикәтләр сәвәбидин келип чиқидиған қәстләп өлтүрүш, ирқий қирғинчилиқ елип бериш, қийнаш, басқунчилиқ қилиш, сиясий, ирқий, диний җәһәттә зиянкәшлик қилиш қатарлиқ қилмишларни көрситиду. Бу келишимниң 7-маддисида конкрет қелип төвәндикидәк 11 түрлүк җинайәтни инсанийәткә зиянкәшлик қилиш җинайити қилип бекиткән. 1-Қәстләп өлтүрүш қилмиши, 2-ирқий йоқитиш, 3-қул қилиш, 4-сүргүн қилиш яки мәҗбурий көчүрүш, 5-қамаққа елиш яки башқа усулда әркинликини боғуш, 6-қийнаш, 7-җинсий паракәндичилик селиш, 8-қәстән зиянкәшлик қилиш, 9-из-дерәксиз ғайиб қеливетиш, 10-миллий зулум селиш, 11-башқа инсаний болмиған қилмишлар.

Инсанийәткә зиянкәшлик қилиш қилмиши көпинчә һалларда уруш вақитлирида вә демократийә әмәлгә ашмиған диктатор, мустәбит һакимийәт астида йүз бериду. Диктаторлар өзиниң шәхсий мәнпәити үчүн хәлқниң сиясий һоқуқини тартивелип, җәмийәттә адаләтсизлик пәйда қилиду.Хәлқиниң әркинлики вә иззәт-һөрмитини дәпсәндә қилип, мустәбит түзүм орнитиду. Бүгүнки күндә хитай пүтүн дунядики демократик дөләтләр тәрипидин бирдәк етирап қилинған бир партийә контроллуқидики әркин сайлам, ахбарат вә сөз әркинлики болмиған диктатор бир дөләттур. 2009-Йили үрүмчидә йүз бәргән 5-июл вәқәсидин кейин ахбаратларда елан қилинған учурлардин мәлум болушичә, хитай һөкүмитиниң уйғур елидә уйғурларға қарита тутқун қилиш, қанунсиз солап қоюш, түрмиләрдә уруп өлтүрүш, из-дерәксиз ғайиб қеливетиш, җәмийәттә тәңсизлик пәйда қилиш, уйғурларни ирқий җәһәттә кәмситиш, иззәт-һөрмитигә таҗавуз қилиш, мәқсәтлик ишсиз қоюш қатарлиқ бир йүрүш пиланлиқ сиясәтләрни йүргүзүватқанлиқи мәлум.Ундақта, хитай һөкүмитиниң тәшкиллик елип барған бу сиясәтлиридин инсанийәткә зиянкәшлик қилиш қилмиши шәкиллинәмду-йоқ? әгәр шәкилләнсә немә үчүн хитай һөкүмити хәлқара сот тәрипидин сотқа тартилмайду? биз бу соалларға җаваб тепиш үчүн бирқанчә йиллардин бери бирләшкән дөләтләр тәшкилатиниң инсан һәқлири йиғинлириға қатнишип келиватқан дуня уйғур қурултийи иҗраийә комитетиниң башлиқи долқун әйсани зиярәт қилдуқ.

Инсанийәткә зиянкәшлик қилиш қилмиши дегән бу уқум әң дәсләп 18-әсириниң оттурилиридин башлап әнглийидә ишлитилишкә башланған болуп, биринчи дуня уруши вә иккинчи дуня урушидин кийин уруш җәрянида инсанийәткә зиянкәшлик қилди дәп қаралған бир қисим уруш җинайәтчилирини сотлаш билән бу уқум техиму кәң мәнаға игә болған вә хәлқаралиқ қанун саһәсидики бир терминға айланған. 1990-Йиллиридин башлап балқан йерим арилида йүз бәргән уруш паракәндичиликидин кейин бу уқум техиму һаяти күчкә игә болған.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.