uningda mundaq déyilgen: insaniyetke ziyankeshlik qilish qilmishi-kishlerning izzet-hörmitige éghir derijide tajawuz qilish yaki xorlashtin ibaret kolléktip herikettin kélip chiqidighan weqe bolup, bu yégane halette yaki tasadipiy yüz bérip qalidighan weqe bolmastin, belki hökümetning siyasiti yaki hökümet yolgha qoyghan bir qatar zorawanliq heriketler sewebidin kélip chiqidighan qestlep öltürüsh, irqiy qirghinchiliq élip bérish, qiynash, basqunchiliq qilish, siyasiy, irqiy, diniy jehette ziyankeshlik qilish qatarliq qilmishlarni körsitidu. bu kélishimning 7-maddisida konkrét qélip töwendikidek 11 türlük jinayetni insaniyetke ziyankeshlik qilish jinayiti qilip békitken. 1-qestlep öltürüsh qilmishi, 2-irqiy yoqitish, 3-qul qilish, 4-sürgün qilish yaki mejburiy köchürüsh, 5-qamaqqa élish yaki bashqa usulda erkinlikini boghush, 6-qiynash, 7-jinsiy parakendichilik sélish, 8-qesten ziyankeshlik qilish, 9-iz-déreksiz ghayib qéliwétish, 10-milliy zulum sélish, 11-bashqa insaniy bolmighan qilmishlar.
insaniyetke ziyankeshlik qilish qilmishi köpinche hallarda urush waqitlirida we démokratiye emelge ashmighan diktator, mustebit hakimiyet astida yüz béridu. diktatorlar özining shexsiy menpe'iti üchün xelqning siyasiy hoquqini tartiwélip, jemiyette adaletsizlik peyda qilidu.xelqining erkinliki we izzet-hörmitini depsende qilip, mustebit tüzüm ornitidu. bügünki künde xitay pütün dunyadiki démokratik döletler teripidin birdek étirap qilinghan bir partiye kontrolluqidiki erkin saylam, axbarat we söz erkinliki bolmighan diktator bir dölettur. 2009-yili ürümchide yüz bergen 5-iyul weqesidin kéyin axbaratlarda élan qilinghan uchurlardin melum bolushiche, xitay hökümitining uyghur élide uyghurlargha qarita tutqun qilish, qanunsiz solap qoyush, türmilerde urup öltürüsh, iz-déreksiz ghayib qéliwétish, jemiyette tengsizlik peyda qilish, uyghurlarni irqiy jehette kemsitish, izzet-hörmitige tajawuz qilish, meqsetlik ishsiz qoyush qatarliq bir yürüsh pilanliq siyasetlerni yürgüzüwatqanliqi melum.undaqta, xitay hökümitining teshkillik élip barghan bu siyasetliridin insaniyetke ziyankeshlik qilish qilmishi shekillinemdu-yoq? eger shekillense néme üchün xitay hökümiti xelqara sot teripidin sotqa tartilmaydu? biz bu so'allargha jawab tépish üchün birqanche yillardin béri birleshken döletler teshkilatining insan heqliri yighinlirigha qatniship kéliwatqan dunya uyghur qurultiyi ijra'iye komitétining bashliqi dolqun eysani ziyaret qilduq.
insaniyetke ziyankeshlik qilish qilmishi dégen bu uqum eng deslep 18-esirining otturiliridin bashlap en'gliyide ishlitilishke bashlanghan bolup, birinchi dunya urushi we ikkinchi dunya urushidin kiyin urush jeryanida insaniyetke ziyankeshlik qildi dep qaralghan bir qisim urush jinayetchilirini sotlash bilen bu uqum téximu keng menagha ige bolghan we xelqaraliq qanun sahesidiki bir términgha aylanghan. 1990-yilliridin bashlap balqan yérim arilida yüz bergen urush parakendichilikidin kéyin bu uqum téximu hayati küchke ige bolghan.