2017-Yilida Uyghurlarning béshigha kelgen külpetler (8)

Xitay ölkilirige ewetiliwatqan Uyghur emgek küchliri we Uyghur diyaridiki yuqiri ma'ashliq xitay köchmenler

2017-Yili kirgendin buyan xitay hökümiti Uyghur yéziliridiki yashlarni atalmish “Éshincha emgek küchi” süpitide xitay ölke-sheherlirige yötkeshni yenimu jiddiyleshtürgen. Ish kütüp turghan Uyghur studéntlarni siyasiy jehettin “Qayta terbiyilesh” namida xitay ölkilirige ewetken. Shuning bilen bir waqitta minglighan xitay köchmenlirini yuqiri ma'ash, alahide teminat bilen Uyghur diyaridiki hökümet organliri we shirketlerge orunlashturghan. Töwende diqqitinglar muxbirimiz méhriban teyyarlighan “2017-Yilida Uyghurlarning béshigha kelgen külpetler” namliq yürüshlük programmining 8-qismida bolsun.

2017-Yili da'iriler Uyghur diyarining jenubidiki Uyghur yashlirini xitay ölkiliri we shimaliy Uyghur diyarida qurulghan xitay shirketlirige 1 milyon qétimdin artuq erzan emgek küchi qilip yötkidi. 2000-Yillar kéyin rayondiki ish pursetlirige érishelmey yillar boyi ishsiz qalghan 10 mingdin artuq Uyghur studént türküm-türkümlerge bölünüp, xitay ölkiliride siyasiy jehettin “Qayta terbiyilinish”, yézilardiki asasiy qatlamlarda yéza kadiri bolush, saqchi we yardemchi saqchi bolush qatarliq qismetlerge duch keldi. Emma da'iriler 2017-yilning özidila yuqiri téxnikiliq xadimlar namida xitay ölkiliridin türküm-türkümlep xitay köchmenni Uyghur diyardiki yuqiri ma'ashliq xizmet orunlirigha yerleshtürdi.

1. 2017-Yili Uyghur yéza yashlirini “Éshincha emgek küchi” namida xitay ölkilirige yötkesh köpeytildi

Xitay xewerliride 2017-yili jenubiy Uyghur diyaridiki ishsizliq mesilisini hel qilish üchün qeshqer we xotenni merkez qilip, jenubiy Uyghur diyaridiki 4 wilayet bir oblasttin kelgüsi 3 yil ichide 1 milyon qétimdin artuq éshincha emgek küchini yötkep emeliylishidighanliqi tilgha élin'ghan.

Xitay taratqulirining xewerliridin 2017-yili bahar kélishi bilen xitay hökümitining Uyghur élining her qaysi jayliridin déhqanlarni éshincha emgek küchi süpitide xitay ölkilirige yötkesh qétim sanining köpeytilgenliki tilgha élindi. Radiyomiz Uyghur bölümi igiligen ehwallardinmu éshincha emgek küchi namida Uyghur déhqanlirini yötkeshning jenubiy Uyghur diyaridiki nahiye-yézilarni merkez qilghanliqi delillendi.

Xitay taratqulirida xoten wilayitide 2017-yil 20-mart chaqirghan yighinida 2017-yili xoten wilayiti éshincha emgek küchlirini sirtlargha yötkeshni jem'iy 3741 adem‏-qétimgha yetküzüsh pilan qilin'ghanliqi xewer qilindi. Xewerde öz tewelikide yötkep ishqa orunlashturulidighanlar 2296 adem‏-qétim, aptonom rayon ichide yötkilidighan san 904 adem‏-qétim, xitay ölkilirige yötkilidighan san 271 ge yetküzülidighanliqi eskertilgen. “Xelq tori” ning 2017-yili 21-mart bu heqte tarqatqan xewirige qarighanda, shu künning özidila xoten wilayitidin jem'iy 1000 neper déhqan ishlemchi chingdaw, ürümchi, qeshqer, aqsu qatarliq jaylargha mangdurulghan.

“Shinjang géziti” ning 2017-yil 21-marttiki sanida qeshqer konasheher nahiyisidin gu'angdung, fujyen, jyangshi qatarliq jaylarda ishlewatqan éshincha emgekchi 3700 din ashqanliqi xewer qilindi.

Halbuki, “Xelq tori” ning 2017-yil 21-mart Uyghur aptonom rayonluq maliye nazaritidin igilep tarqitishiche, aptonom rayon 2017-yili ishqa orunlashturush meblighining 1 milyard 810 milyon 280 ming ikenliki, bu mebleghning töwen'ge chüshürülüsh nisbiti 98 pirsentke yetkenliki xewer qilin'ghan. Emma 2017-yili Uyghur diyarining jenubini merkez qilip yerliktiki Uyghur déhqanliri türküm-türkümlep “Yéza éshincha emgek küchlirini sirtlargha yötkesh” namida xitay ölke-sheherlirige yötkelgen. Xitay hökümet da'iriliri 2017-yil axirigha qeder Uyghur diyarining özide ishqa orunlashturush namida ajritilghan mebleghning serp qilinish ehwali heqqide héchqandaq melumat bermidi.

Xitay taratquliridin “Xoten géziti” 2017-yil 9-may küni xewer bérip, xotende élip bérilghan éshincha emgek küchlirini xitay ölkiliride ishqa orunlashturush programmisigha yerlik Uyghurlardin 38 ming kishining teyyarlan'ghanliqini xewer qilip, bularning birqanche türkümge bölünüp yolgha chiqishqa bashlighanliqini ashkarilidi.

Siyasiy közetküchilerdin amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesen ependining qarishiche, gerche “Shyawgu'en weqesi” dek, “5-Iyul weqesi” dek pewqul'adde zor weqeler 10 yildin artuq dawamlashqan Uyghur yashlirini “Yéza éshincha emgek küchlirini sirtlargha yötkep ishqa orunlashturush” siyasitining meghlubiyiti we xataliqini ispatlap tursimu, hetta xitay bu siyasiti seweblik, xelq'araliq kishilik hoquq organlirining tenqidlirige uchrap kelsimu, emma xitay hökümiti Uyghur yashlirini yötkep ishqa orunlashturushni, Uyghur éligha qaratqan muqimliq tedbiri we “Milletler ariliship yashashni ishqa ashurush” namidiki Uyghurlar nopusini öz yurtida shalanglashturush, assimilyatsiye qilish qatarliq siyasiy pilanini emelge ashurush üchün dawamlashturmaqta.

2. 2017-Yilghiche aliy mekteplerni püttürgen Uyghur yashliridin 45 ming oqughuchi xitay ölkilirige siyasiy “Terbiyilesh” ke ewetildi

2000-Yillardin kéyin Uyghur aliy mektep oqughuchilirining ishsiz qélish mesilisi Uyghur élida barghanche éghirlishiwatqan mesililerning birige aylan'ghan. Radiyomiz 2016-yili qaramaydin igiligen ehwallarda qaramay shehirining özidila aliy mektepni püttürüp ishsiz yürgen Uyghur we qazaq oqughuchilardin 6500 din artuqi barliqini éniqlan'ghan idi. 2017-Yili kirgendin kéyin da'iriler yéza yashlirini erzan emgek küchi qilip xitay ölkilirige yötkesh bilen birlikte uniwérsitétlarni tügitip, yillardin buyan ishsiz yürgen Uyghur yashlirini “Siyasiy jehettin qayta terbiyilesh” namida türküm-türkümlep xitay ölke sheherlirige ewetti.

Xitay da'iriliri bu yil Uyghur élidin 20 ming neperdin artuq “Az sanliq millet” oqughuchisini xitay ölkilirige ewetip, “Ewzel ma'arip” bilen terbiyeleydighanliqini bildürdi.

In'glizche “Xitay kündiliki” gézitining 2017-yili 29-marttiki xewiride mezkur 20 ming neperdin artuq oqughuchining 9880 nepiri ichkiridiki toluq ottura siniplirida, 3 ming 300 nepiri kespiy mekteplerde, 8 ming 600 nepiri aliy mekteplerde oquydighanliqi tilgha élin'ghan.

Da'iriler 2017-yili 11-ayning 9-künidiki xewiride bu yil oqush püttürgen 3836 neper Uyghur studéntning xitay ölkilirige siyasiy terbiyilinishke ewetilgenlikini xewer qildi.

Tengritagh torining bu heqtiki xewiride bu oqughuchilar barghan jaylirida dölet ehwali, dölet siyasiti, wetenperwerlik terbiyisi, shi jinpingning yéngi dewrdiki xitayche sotsiyalizm idiyisi, asasiy qatlam xizmet usuli, xet-alaqilerni bir terep qilish qatarliq saheler boyiche nuqtiliq terbiyilinidiken. Undin bashqa yene qizil wetenperwerlik terbiyisi bazilirini ékskursiye qilidighanliqi tilgha élin'ghan.

Xewerde yene 2017-yilgha qeder xitay ölkilirige ewetilip siyasiy jehettin qayta terbiyilen'gen omumiy oqughuchi sanining 45 minggha yetkenliki tilgha élinip, bu xizmetning 2011-yildin bashlap yolgha qoyulghanliqi eskertilgen. 

Chet'ellerdiki Uyghur közetküchilerning qarishiche, Uyghur aptonom rayonluq da'iriler nöwette her bir kishining “Siyasiy sapasi” ni eng muhim orun'gha qoyuwatqan bolup, xitay hökümiti telep qiliwatqan “Siyasiy sapa” gha ige bolmighanlar birdek “Ikki yüzlimichilik” bilen eyiblinip, özini “Yépiq terbiyilesh merkezliri” de körmektiken.

3. 2017-Yili her xil namlarda Uyghur diyarigha yerleshtürülgen xitay köchmenliri 

2017-Yili jenubiy Uyghur diyaridiki Uyghurlar ishqa orunlashturulush namida xitay ölke-sheherlirige yötkiliwatqan, aliy mekteplerni tügetken Uyghur yashliri ishsiz qéliwatqan weziyette da'iriler xitay köchmenlirini her xil namlarda türküm-türkümlep Uyghur diyarigha yerleshtürdi.

2017-Yili xitay hökümitining “Gherbiy rayonni échish pilani” ni yolgha qoyghinigha top-toghra 15 yil boldi. Xitay hökümet taratqulirining xewerliridin melum bolushiche, 2003-yilidin 2016-yilghiche xitay ölkiliridin mezkur pilan boyiche Uyghur aptonom rayonigha jelp qilin'ghan xitay studéntlar 15 mingdin, bingtu'en'ge ishqa orunlashturulghanlar 10 mingdin ashqan. Emma 2017-yilning özidila peqet xitay ölke sheherliridin “Ixtisasliq xadimlar” namida Uyghur diyarigha yerleshtürülgen “Qosh tilliq” xitay oqutquchiliri 23 minggha yetken. Yerliktiki hökümet organliri, dölet derijilik shirketlerde ishqa orunlashturulghan atalmish yuqiri téxnikiliq xadimlar qoshulup, xitay köchmenliridin 60 ming kishi Uyghur diyaridiki yuqiri ma'ashliq muqim ish pursetlirige érishken. 

Melum bolushiche, 2009-yildin kéyinki birqanche yil ichide Uyghur aptonom rayonining ahalisi jiddiy köpeygen bolup, peqet ürümchi shehirini alghanda, ürümchi shehiri eslidiki nopusi aran bir milyondin ashidighan otturahal derijilik sheherdin köchme ahale bilen qoshup hésablighanda 5 milyon nopusluq bir chong sheherge aylan'ghan, qaramay, ghulja, qeshqer, korla, shixenze qatarliq sheherlerningmu nopusi hessilep ashqan.

Xitay taratquliridin “Xelq tori” ning 2017-yil 1-ayning 28-künidiki xewiride chaghan harpisida ürümchi poyiz istansisining köchmen xitay yoluchiliri bilen tolghanliqi xewer qilindi. Xewerde ürümchi tömüryol idarisining jenubiy wogzali bilen shimaliy wogzalining 2017-yil 22-yanwardin 26-yanwarghiche künige 50 mingdin artuq yoluchini xitay ölkilirige yolgha salghanliqi xewer qilindi. Xewerde ürümchi wogzalining 25-yanwar bir kün ichide yolgha salghan yoluchi sani 57 mingdin ashqan bolup, bu ürümchi wogzali qurulghandin buyan eng köp yoluchi uzatqan bir kün déyilgen.

2017-Yili yéngi yildin kéyinki xitay taratqulirida Uyghur aptonom rayonluq adem küchi bayliqi we ijtima'iy kapalet nazariti élan qilghan doklatqa qarighanda, 2017-yili Uyghur élige 30 minggha yéqin ixtisasliq xadim, bingtu'en we Uyghur diyaridiki néfitlik, kömür kanliri we yéngidin qurulghan zawut-shirketlerge 100 mingdin artuq emgek küchi jiddiy éhtiyajliq iken. 

1) “Shinjang géziti” ning 2017-yil 23-marttiki xewiride 2017-yili ürümchi shehiride köchme ahaliler asasida 100 ming kishining ishqa orunlashturulidighanliqi xewer qilindi. Xewerde ishqa orunlashturulidighanlarning millet terkibi tilgha élinmighan. Emma chet'ellerdiki Uyghur közetküchiler, 2009-yilidiki ürümchi weqesidin kéyin jenubtiki 3 wilayet, bir oblasttin kélip ürümchide tirikchilik qiliwatqan Uyghurlarning birdek öz yurtlirigha heydelgenlikini nezerde tutqanda, yuqiridiki xewerde éytilghan köchme nopusning xitay köchmenlerni körsitidighanliqini ilgiri sürgen.

2) Xitayning “Shinjang xewerler tori” ning xewiride déyilishiche, 10-marttin 2-aprélghiche “Shinjang ishlepchiqirish qurulush armiyisidiki herqaysi déwiziyelerdin ajritilghan 37 kishilik bir guruppa shendung, sichüen, chingxey, gensu qatarliq töt ölkidiki 18 aliy mektepke bérip, bu yil oqush püttüridighan 1582 neper oqughuchi bilen ular oqush püttürgendin kéyin bingtu'en'ge kélip ishlesh heqqide toxtam tüzgen.”

3)“Ürümchi merkiziy sheher géziti” ning 2017-yili 22-apirildiki sanida Uyghur aptonom rayoni2017-yil bahar peslide xitay ölkiliridin 561 “Ixtisas igisi” ekelgenliki xewer qilindi. Xewerde bularning xitayning chingxu'a, fuden, we shi'en qatnash uniwérsitéti qatarliq mekteplerni püttürgenler ikenliki tekitlinip, “Bular rayonning ijtima'iy iqtisadiy tereqqiyatida ixtisasliqlar jiddiy kem bolush boshluqini toldurush üchün élip kélin'gen,” déyilgen.

4) “Xelq tori” ning 2017-yil 3-ayning 28-künidiki xewiride Uyghur aptonom rayon da'iriliri 2017-yili “Adettin tashqiri” tedbir boyiche Uyghur élining jenubidiki kadirlar qoshunini toluqlashni asasiy nuqta qilip pütün xitay döliti miqyasidin 5435 neper memuri xadim qobul qilidighanliqini jakarlighan.

Xewerde, yuqiridiki 5435 xizmet orni ichide “Az sanliq milletler tizimlitishqa bolidighan xizmet orunlirining 75 pirsentni igileydighanliqi eskertilgen, emma konkrét qandaq xizmet orunliri ikenliki heqqide éniqlima bérilmigen.

5) “Shinxu'a tori” ning 2017-yil 6-ayning 22-küni xewer qilishiche, xitay hökümitining “Gherbiy rayon pilani” boyiche 2017-yilning aldinqi yérimida xitay ölkiliridin Uyghur aptonom rayonidiki yerlik orunlargha ewetilgen atalmish “Ixtisasliq xadim” liri 4000 neperge, 2017-yil bir yil ichide xitay ölkiliridiki uniwérsitétlardin bingtu'endiki idare-organ, shirketlerge yuqiri ma'ash bilen ishqa orunlashqan ixtisasliq xadimlar namidiki xitay köchmenliri 5000 din ashqan.

Xewerde mezkur “Ixtisasliq xadim” larning xitay ölkiliridiki aliy mekteplerni püttürgen studéntlar bilen aspirantlardin tallan'ghanliqi, ularning Uyghur élining shimal we jenubidiki 79 nahiyige xizmetke orunlishidighanliqi tilgha élin'ghan.

“Bingtu'en géziti” ning 2017-yil 6-ayning 22-künidiki yene bir xewiride “Gherbiy rayon pilani” ichide2017-yil Uyghur aptonom rayonidiki ishlepchiqirish-qurulush bingtu'enige ishqa orunlashturulidighan xitay studéntlarning sani 5556 neper bolup, ular xitayning 32 ölke we biwasite qarashliq sheherliridin iltimas qilghanlar iken.

6) 2017-Yil 11-ayning 8-künidiki shinxu'a agéntliqining xewiride Uyghur aptonom rayonidiki 332 xizmet ornigha éligha xitay ölkiliridin 1755 neper “Siyasiy sapaliq ixtisas igisi” ni qobul qilinidighanliqi we bu xizmetning 17-noyabirghiche xitay ölkiliridiki chingxu'a qatarliq uniwérsitétlardin qobul qilinidighanliqi xewer qilindi. Kéreklik adem sani 1755 neper bolup, ulardin 527 nepirining aptonom rayon we oblast derijilik idare-organlar, dölet igilikidiki 26 karxanilargha qobul qilinidighanliqi tilgha élin'ghan.

Da'iriler 2017-yili Uyghur aptonom rayonliridiki hökümet organliri we shirket-karxanilargha ixtisasliq xadimlar jiddiy éhtiyajliq dégen namda pütkül xitay boyiche 60 minggha yéqin xadimni Uyghur diyarigha yerleshtürdi. Halbuki, 2017-yili etiyazdin bashlan'ghan sheherlerdiki idare-organlardin yézilardiki kent kadirlirigha qeder, nechche ming Uyghur kadirining “Ikki yüzlimichi” qalpighi bilen xizmitidin qaldurush, “Terbiyilesh merkezliri” ge aylarche soliwélish, hetta qanun orunlirida jaza höküm qilish dolqunidin kéyin, xitay köchmenlirining Uyghur rayonidiki yuqiri ma'ashliq yuqiri imtiyazliq ish pursetlirige érishishi2017-yili xelq'ara taratqularning diqqitini qozghighan we chet'ellerdiki Uyghur siyasiy pa'aliyetchiliri xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirining eyiblishige uchrighan.