Uyghur élidiki qarshiliq heriketliri milliy toqunushmu yaki hökümetke naraziliqmu?

Buningdin besh yil ilgiri ürümchide yüz bergen qanliq weqeler hem ularning kélip chiqish sewebliri we aqiwetliri, shu munasiwet bilen xitay da'iriliri teripidin élip bérilghan basturush heriketliri, xelq'ara teshkilatlarning we ayrim memliketlerning bu heqtiki inkasliri heqqide dunya analizchiliri, siyasetshunasliri özlirining qarashlirini mushu kün'giche otturigha qoyup kelmekte. Ular arisida qazaqistanliq analizchilarmu bar bolup, ürümchi weqesi yüz bérip, ikki hepte waqit ötmeyla almatada "Ayt park" jem'iyetlik siyasiy eqliy kulubi ene shularning bir guruppisi bilen chong söhbet yighini ötküzgen idi. Mezkur söhbetke qazaqistan prézidénti yénidiki qazaqistan istratégiyilik tetqiqatlar institutining bash ilmiy xadimi, siyasetshunasliq penlirining doktori konstantin siroyézhkin we siyasetshunas qehriman ghojamberdi teklip qilin'ghan bolup, ular Uyghurlarning ötmüsh tarixi, medeniyiti, ürümchi weqesi, Uyghur élidiki ijtima'iy, siyasiy weziyet, xitay hökümitining milliy siyasiti we bashqa muhim mesililer etrapida bes-munazirige chüshken idi. Uningda her ikki analizchi öz pikir-qarashlirini delilleshke tirishti.

Mezkur söhbet shuni körsettiki, ularning köz qarashlirida oxshashliqtin köre qarimu-qarshiliq köp boldi. Her ikki analizchi ürümchi weqesini xitayning köp yilliq milliy siyasitining netijisi süpitide qarighan bolsimu, emma, ürümchi weqesi milletler ara toqunushmu yaki Uyghurlarning dölet siyasitige qarshi naraziliqining bir körünüshimu, Uyghurlarning ilgiri memliketliri bolghanmu, dégen mesililerde, shundaqla xitayning Uyghur éligha séliwatqan meblighi we pilanliq tughut mesililiride ularning tamamen qarimu-qarshi pikirde ikenliki ashkarilan'ghan idi.

Hazirqi künde Uyghur élida yüz bériwatqan weqelerge mezkur analizchilarning köz qarishi qandaq?

Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan siyasetshunas konstantin siroyézhkin bügünki Uyghur élida intayin keskin weziyetning shekillen'genlikini körsitip, mundaq dédi: "Milletler ara munasiwetlerdiki ehwal, elwette, qiyin bolup qalmaqta. Bolupmu, xenzular bilen Uyghurlar, hetta xenzular bilen qazaqlar otturisidiki bir-birini qobul qilmasliq munasiwetliri bayqiliwatidu, yeni bu adettiki kündilik turmushta uchraydighan weqelerdur. Buni mushu waqitqiche toxtimaywatqan heriketler delillimekte, ularni biz shertlik halda "Térrorluq heriketler" dep qoyayli. Ötken yili ularning sani, méningche, ottuz, bu yilimu intayin köp boldi, yene kélip peqet shinjangdila emes, belki Uyghur millitining qatnishishi bilen xitayning ichki rayonliridimu, kunmingda, béyjingda boldi. Hemme jayda jawapkarchiliqni sherqiy türkistan islam herikiti" özige alghan bolup, uni emelge ashurghuchilar, qa'ide boyiche, Uyghurlar boluwatmaqta."
Qehriman ghojamberdi bolsa, 2009-yilqi ürümchi weqesining zamaniwi Uyghur milliy azadliq herikitining yéngi basquchini bashlighanliqini, bügünki künde Uyghur élida shekillen'gen weziyetke qarshi heriketlerning künde küchiyiwatqanliqini ilgiri sürüp, mundaq dédi: "Xitay hökümiti meqsetlik halda Uyghur millitini xenzu millitige qarshi qoyuwatidu. Meyli u ammiwi axbarat wasitiliride bolsun, Uyghurlarni térrorchi, dehshetlik körsitidu, her qandaq pakitlarni burmilaydu, peqet bir teripinila körsitidu. Mesilen, Uyghurlarning saqchilargha hujumini körsitidu, amma shu saqchilarning uning aldida on nechche qétim Uyghurlarning öyige qanunsiz bésip kirip, atqanlirini, dehshetlik urup-chapqanlirini körsetmeydu. Xitay mana mushundaq Uyghurlarni pütünley millet süpitide yoq qilish siyasitini ilgiri sürüwatidu, dések bolidu."

Buni bésish arqiliq, pikringizni yézing

• Print
• Hembehr
• Ewetish

Barliq pikir - bayanlarni körüsh.

• Bügünki anglitish
• Ilgiriki anglitishlar