Malta söhbiti amérika-xitay munasiwitidiki yéngi yüzlinishmu?

16- We 17-séntebir künliri maltada amérika prézidénti jow baydénning dölet xewpsizlik meslihetchisi jéyk sulliwan (Jake Sullivan) bilen xitay tashqi ishlar ministiri wang yi otturisida 10 sa'et dawam qilghan yépiq shekillik uzun söhbet shu künning özidila herqaysi axbarat sahesining “Bash xewer” tizimlikidin orun aldi. Bolupmu amérika-xitay otturisidiki “Hemkarliq we dostluq munasiwiti emdi yéqin kelgüside eslige kelmeydu” dep qariliwatqanda ularning zadi némiler toghrisida söhbetleshkenliki kishiler eng köngül bölidighan mezmunlardin bolup qalghanidi. 18-Séntebir küni aqsarayning axbarat ishxanisi bu heqte melumat bérip, maltadiki ikki künlük söhbetning “Ikki dölet otturisidiki söhbet yolining ochuq bolushi we ikki terep munasiwitining mes'uliyetchanliq bilen bir yaqliq qilinishi” üchün élin'ghan tirishchanliqning bir qismi ikenlikini jakarlidi.

Aqsarayning bu heqtiki bayanatida “Ikki terep keng-kushade halda muhim mesililerde ijabiy yosunda muzakirileshti” déyilgen bolup, bu qétimqi uchrishishning mahiyette amérika prézidénti jow baydén bilen xitay re'isi shi jinpingning 2022-yili bali arilidiki uchrishishi asasida wujudqa chiqqan yene bir ijabiy qedem ikenliki alahide tekitlen'gen. Bayanatta éytilishiche, ikki terep amérika-xitay munasiwitidiki achquchluq mesililer, dunyawi xewpsizlik mesililiri, ukra'ina urushi, teywen boghuzi mesilisi qatarliq témilar boyiche tepsiliy sözleshken. Bolupmu “Amérika qoshma shtatliri teywen boghuzidiki tinchliq we muqimliqning muhimliqigha alahide diqqet qilidu” dégen qurlar bu qétimqi söhbette teywen arilini chöridigen mesililerning eng yadroluq témilardin bolghanliqini ishare qilidu. Shu sewebtinmu jéyk sulliwan xitay terepni ukra'ina urushida rusiyege yardemleshmeslikke chaqirghan. Derweqe, “El jezire” ning bu heqtiki obzorida éytilishiche, söhbette wang yi alahide qilip teywen mesilisining özliri üchün “Qizil siziq” ikenlikini, ikki terep munasiwitining bu siziqtin halqishigha bolmaydighanliqini yene bir qétim tekitligen. Emma baydén hökümiti alliqachan bu mesilide éniq qilip “Teywen nawada herbiy hujumgha uchrisa amérika bu jaygha herbiy qoshun ewetidu” dep ipade bildürüp bolghan.

“Siyasiyon” (Politico) gézitining bu heqtiki obzorida éytilishiche, nöwette amérika rehberlik qatlimidiki bir qisim siyasiyonlarning, jümlidin tashqi ishlar ministiri antoni bilinkén, maliye ministiri jenét yéllén (Janet Yellen), soda ministiri jina raymondo (Gina Raimondo), alahide elchi jon kérriy (John Kerry) qatarliqlarning birining arqidin birining xitaygha qatrishi kishilerde “Amérika hökümiti teshebbuskarliq bilen xitaygha yéqinlishiwatidu” dégen qarashni peyda qilishqa bashlighan. Emeliyette bolsa xitayning nöwettiki weziyiti ularning amérika bilen söhbetlishishke téximu bekrek muhtajliqini yoshurup qalalmighan. Bolupmu xitayning iqtisadiy sahediki chékinishi, hakimiyetning ichki qismida körülüwatqan muqimsizliq we palaqlap qalghan iqtisadiy asas ularnimu obdanla “Horidin chüshüsh” ke mejbur qilghan.

Malta söhbiti heqqide eng deslep xewer bergen “Blumbérg” torining siyasiy analizchisi stéfén énggél (Stephen Engle) bolsa bu heqte qilghan sözide bu qétimqi uchrishishning ikki terep munasiwitide birer yéngiliq yaritish xaraktéride emeslikini, buning eng chong mumkinchiliki jow baydén bilen shi jinpingning san fransisko shehiridiki uchrishishigha hül sélish ikenlikini alahide eskertidu.

Xitay hökümitining kaniyi bolghan shinxu'a agéntliqining bu heqtiki xewerliride amérika-xitay yuqiri derijilik emeldarlirining maltadiki uchrishishida ikki terep emeldarlirining asiya-tinch okyan mesililiri, déngiz mesililiri we tashqi siyaset saheside téximu yughuri derijilik söhbetlerni wujudqa chiqirishqa kélishkenliki alahide yer alghan. Bolupmu 2023-yili noyabirda san firansisko shehiride chaqirilidighan “Asiya-tinch okyan iqtisadiy hemkarliq munbiri” (APEC) de shi jinping bilen jow baydénning uchrishishi harpisida bundaq bir tepsiliy söhbetning bolghanliqini alqishlighan.

Emma CNN ning bu heqtiki xewiride éytilishiche, malta söhbitining etisi bu ishlardin yaxshi xewiri bolghan aq saray emeldarlirining biri “Prézidént baydénning shi jinping bilen aq sarayda uchrishish pilani yoq. Emma ular san fransisko shehiride körüshüshi mumkin” dégen. Shuning bilen birge bu qétimqi uchrishishta ikki terepning herbiy sahesi otturisidiki söhbetni eslige keltürüsh mesilisining muzakire qilin'ghanliqini eskertken. Emma uning bildürüshiche, jéyk sulliwan bu qétim xitay yughuri derijilik rehberlik qatlimidiki sabiq tashqi ishlar ministiri chin gangning wezipisidin qaldurulushi, dölet mudapi'e ministiri li shangfuning ikki heptidin buyan körünmigenliki qatarliq mesililerni sürüshte qilmighan. Wang yimu bu heqte héchqandaq chüshendürüsh bermigen.

Bu qétimqi uchrishishning yene bir yüzi heqqidiki pikirler ichide “Aksyos” torining bayanliri alahide közge chéliqidu. Uningda éytilishiche, bu qétimqi uchrishish baydin hökümitining amérika-xitay otturisida barghanséri yuqirilawatqan yiriklikni “Peskoygha chüshürüp turush” tirishchanliqining bir qismi bolup, ikki terep aliy rehberlirining yüzturane uchrishishigha hül sélishi mumkin iken. Shuningdek bu öz nöwitide ichki mesililerdin put-quli chüshilip qéliwatqan xitay üchünmu “Tolimu xoshyaqidighan bir dem élish nuqtisi” bolidiken.