Amérika xitay soda urushida zadi kim ghelibe qilidu?

Amérika we xitay bayriqining aldidiki shahmat taxtisi, 2022-yili 25-yanwar

Amérika xitay arisidiki soda urushini yéqindin közitiwatqan mutexessisler xitay malliridin tamozhna béji élish mal bahasini örlitip amérika istémalchilirigha bezi chiqimlarni yüklisimu, lékin amérikaning xitayning köplep payda alidighan amérika bazirigha kirishini tosush arqiliq dölet bixeterlikining yaxshilinishi üchün bedel töleshke razi ikenlikini ilgiri sürmekte. Shuning bilen bir waqitta bu soda urushida amérikaning ghelibe qilidighanliqini körsetmekte.

Amérika pirézidénti donald tramp xitay mallirigha 10 pirsent baj qoyup buni ötken hepte resmiy ijra qilishining arqisidinla, xitay soda ministirliqi amérikaning PVH guruhi igidarchiliqidiki kalwin klayin (Calvin Klein) we tomi xilfigér (Tommy Hilfiger) shirkitining “Shinjang paxtisi” ni sétiwélishtin özini qachurghanliqi üchün “Ishenchsiz shirketler” tizimlikige kirgüzgenlikini élan qilghanidi. Shuning bilen bir waqitta yene xitay, amérikaning illumina (Illumina) bi'o-téxnika shirkitinimu “Ishenchsiz shirketler” tizimlikige kirgüzgen.

Uningdin bashqa, xitay hökümiti 4-féwral küni, amérikadin import qilidighan xam néfit, suyuqlandurulghan tebi'iy gaz, déhqanchiliq mashiniliri we tallan'ghan bashqa mehsulatlargha 10 pirsenttin 15 pirsentkiche tamozhna béjini alidighanliqini élan qilip, buni 10-féwral künidin bashlap küchke ige qilghanidi. Bularning hemmisi xitayning amérikagha qaratqan öch élish xaraktérlik jawabliri hésablinidu.

Pirézidént donald trampmu xitay mallirigha 10 pirsent baj qoyup buni ötken hepte resmiy ijra qilishining arqisidin, 9-féwral küni yene chet el polat-tömür we alyumin mehsulatlirigha 25 pirsent baj qoyidighanliqini élan qilghanidi. Bumu xitayning amérikagha qaratqan polat-tömür we alyumin éksportigha éghir zerbe béridu dep qaralmaqta.

Amérikadiki rend siyaset tetqiqat merkizi (RAND Corporation) istratégiye we xewpsizlik mutexessisi doktor raymond ko (Raymond Kuo) radiyomiz ziyaritini qobul qilip bu heqte köz qarshini ipadilep mundaq dédi:

“Xitay amérikigha özining tamozhna béjini, yeni özining jazasini yolgha qoydi. Xitay bolupmu kalwin klayin, tomi hilfigérgha jaza yolgha qoydi. Qaraydighan bolsaq amérika xitay tawarlirigha belgilik bir tamozhna béji yolgha qoyidighandek turidu. Menche, tému we shéyinning amérikadiki soda ‛yochuqi‚ din paydilinip mal éksport qilishigha cheklime qoyulghachqa, xitay konkrét shirketler, bolupmu siyasiy jehettin muhim sahelerge qarshi nishanliq halda cheklimilerni yolgha qoyidu. Bu, énérgiye, yeni néfit yaki tebi'iy gaz, déhqanchiliq mashiniliri sahelirini öz ichige alidu. Xitayning pulat-tömurliridin baj élish amérikadiki turalghu we mashinilarning tennerxini ashuruwétidu. Chünki bular halqiliq matériyallar bolup, mashina yasash we öy sélish üchün bek zörür. Xitaylar her xil sewebler tüpeylidin bazarda hökümranliq qiliwatidu. Ishning heqiqiy yéri shuki, ular emeliyette bazargha hökümranliq qiliwatidu. Shunga buninggha tamozhna béji élish amérika istémalchilirigha téximu köp chiqimlarni yükleydu”.

Pirézidént donald trampning yéngi tamozhna béji, yeni amérikagha kélidighan barliq xitay malliridin 10 pirsent tamozhna béjini qoshup élish 2-féwral seyshenbe künidin bashlap yolgha qoyulghanidi. Buninggha asaslan'ghanda, amérika-xitay tamozhna béjigha mensup mehsulatlarning tamozhna béji kechürüm qilinip sétilishini chekligen. Shuningdek 800 dollarghiche bolghan posulka (xalta) larning burunqidek tekshürülmestin we baj qoyulmastin amérikagha kirishige yol quyulmaydighan boldi. Xitaygha qarshi yéngidin yolgha qoyulghan tamozhna béjining amazon'gha yéngi pursetlerni élip kélip, tému we shéyin'gha oxshash xitayning tor arqiliq parche sétish shirketlirining amérikadiki soda “Yochuqi” ni “Suyi'istémal qilish” arqiliq tiz sür'ette tereqqiy qilishining aldini alidiken.

Xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi go jyakun (Guo Jiakun) 10-féwral küni béyjingda ötküzülgen muxbirlarni kütüwélish yighinida, soda urushi yaki tamozhna urushida ghelibe qilghuchilarning yoqluqini éytip mundaq dégen:

“Bu, her ikki döletning menpe'etige ziyan yetküzidu. Hazir éhtiyajliq bolghini tamozhna béjini bir tereplime yolgha qoyush emes, belki barawerlik we öz-ara hörmet qilishni asas qilghan söhbet we kéngishish zörür. Biz amérika terepning xata herikitini toxtitip, iqtisadiy we soda mesililirini siyasiylashturush we qorallashturushtin saqlinishni telep qilimiz”.

Undaqta amérika xitay arisida dawam qiliwatqan soda urushi xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi go jyakun dégendek bu her ikki döletning menpe'etige ziyan yetküzemdu? bu soda urushida xitayning ghelibe qilish éhtimalliqi barmu?

Amérikadiki siyasiy analizchi, doktor andérs kor (Anders Corr) so'alimizgha jawab bérip amérika dölet bixeterlikining yaxshilinishini üchün kétidighan bu chiqimni, yeni bu bedelni töleshke razi ikenlikini otturigha qoyup mundaq dédi

“Yaq, amérika polat-tömür shirkitige oxshash bezi shirketler amérikaning chet el polat-tömür shirketlirige qoyghan tamozhna béjining yardimi bilen köp payda alidu. Bir qisim halqiliq istratégiyelik tawarlirini ishlitish jehette öz-özige tayinishni kücheytkenliki sewebidin amérikaning dölet bixeterlikimu yaxshilinidu. Xitay, kanada we méksikining amérikagha qilidighan éksporti, amérikaning bularning herbirige qilghan éksportidin köp. Shunga, ularning amérikagha qarshi tamozhna béji qoyush küchi az. Tirampning birinchi wezipe ötesh mudditi ichide xitaygha qarshi yolgha qoyghan tamozhna béji pul paxalliqini peqet % 0.25 Östürdi. Mesilen, bu 100 dollarliq bolka pishurush doxopkisida aran 25 pirsent östi. Méningche, amérika teminlesh zenjirimizni xitaydin yiraqlashturup, xitayning payda alidighan bazirimizgha kirishini tosush arqiliq dölet bixeterlikining yaxshilinishini üchün kétidighan bu chiqimni, yeni bu bedelni öteshni xalaydu”.

Amérikadiki siyasiy analizchi gordon chang (Gordon G. Chang) Xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi go jyakunning sözlirige reddiye bérip mundaq dédi:

“Xitay hakimiyitining néme déyishtin qet'iynezer, soda urushida ghelibe qilghuchilar bar. Normalda, sodidiki qizil reqemni bashquralighan chung iqtisadqa ige döletla bu soda urushida ghelibe qilalaydu. Xitayning iqtisadi amérikagha qarighanda kichik we soda aktip balansi, yeni xitayning amérikagha qilghan éksport qimmiti uning import qimmitidin 295.4 Milyard dollar artuq. Xitayning qet'iy iradilik donald tramp bilen soda urushida ghelibe qilish éhtimalliqi yoq. Dölet ichide uning abruyi nahayiti yuqirilawatidu we xelq uning teripide. U bu yoldin qet'iy yanmaydu”.