Чен чүәнгониң хитай мәркизигә өстүрүлүши һәққидики тәхминләр хитайниң уйғур сияситидә өзгириш болидиғанлиқиниң бишаритиму?

Уйғур елиниң партком секретари чен чүәнго(оңда) башқа әмәлдарлар билән бирликтә коммунист хитай дөлитиниң қурулғанлиқиниң 70 йиллиқини тәбрикләш мурасимида. 2019-Йили 1-өктәбир, бейҗиң.

Хитай һөкүмитиниң уйғурларға қаратқан бастуруши америка қатарлиқ 5 дөләт һөкүмити вә парламентлири тәрипидин “ирқий қирғинчилиқ” дәп етирап қилинип, буниңда җавабкарлиқи болған хитай әмәлдарлири, хитай дөләт органлири вә хитай ширкәтлиригә қарита җазалаш тәдбирлири елан қилинди. Мана мушундақ бир пәвқуладдә мәзгилдә, хитай һөкүмитиниң уйғур районидики чекидин ашқан бастуруш сияситини давамлиқ йолға қоюши яки униң бу радикал сияситидә мәлум өзгириш болуши, болупму хәлқарада әйибләш нишани болуватқан чен чүәнго қатарлиқ хитай әмәлдарлириниң ақивити һәққидә һәр хил пәрәз-тәхминләр оттуриға чиқмақта.

7-Июн күни “дипломат” журнилиниң торида елан қилинған бир мулаһизә мақалисидә ши җиңпиң башчилиқидики хитай компартийәсиниң һоқуқ мәркизидә йеқиндин буян йүз бериватқан бәзи өзгиришләр анализ қилинған. Мақалидә ши җинпиң әтиварлап ишлитиватқан уйғур аптонум районлуқ парткомниң секритари чен чүәнгониң 2022-йили хитай мәркизигә йөткилип, хитайниң муавин баш министери болуш еһтималлиқи тәхмин қилинған.

Мақалидә йәнә нөвәттә уйғурлар учраватқан ирқий қирғинчилиқниң биваситә иҗрачиси болған чен чүәнгониң илгири тибәт аптонум районлуқ парткомниң секритари болуп вәзипә өтигән мәзгилдила қаттиқ қоллуқи вә рәһимсизлики билән даңқ чиқарған хитай әмәлдари икәнлики алаһидә әскәртилгән.

Ундин башқа йеқиндин буян уйғур аптоном районидики бир қисим юқири дәриҗилик хитай һөкүмәт әмәлдарлириниң вәзиписидин қалдурулуши вә йеңилириниң вәзипигә тәйинлинишиму диққәт қозғимақта.

“тәңритағ” ториниң 8-июн күнидики хәвиригә қариғанда, уйғур аптоном районлуқ һөкүмәтниң икки нәпәр хитай муавин рәиси җаң чүнлин билән җав чоңҗю бирла вақитта вәзиписидин айрилған. Уйғур аптонум райони шәрқий җуңғар иқтисадий башқуруш райониниң партком секритари, муавин район башлиқи ли җавхәй интизамға еғир дәриҗидә хилаплиқ қилиш җинайити билән вәзиписидин қалдурулған вә уйғур аптонум районлуқ интизам тәкшүрүш кометитиниң тәкшүрүп бир тәрәп қилишиға тапшурулған.

“тәңритағ” ториниң 8-июн күнидики хәвиридә йәнә илгири җеҗияң өлкисиниң муавин өлкә башлиқи, венҗу шәһриниң партком секритари қатарлиқ вәзипиләрдә болған чен вейҗүнниң бу йил 5-айдин башлап уйғур аптоном районлуқ парткомниң даимий һәйәтлики вә уйғур аптоном райониниң муавин рәисликигә тәйинләнгәлики алаһидә елан қилинған.

Чәт әлләрдики хитай вәзийити анализчилиридин “бейҗиң баһари жорнили” ниң баш муһәррири ху пиң әпәнди зияритмизни қобул қилип, бу һәқтә өз қарашлирини оттуриға қойди. У өзиниң “дипломат” журнили торида елан қилинған чен чүәнгониң 2022-йили хитай мәркизигә йөткилиш вә өстүрүлүш еһтималлиқи һәққидики мулаһизигә һәмдә 8-июн күни уйғур районида бир қисим юқури дәриҗилик хитай һөкүмәт әмәлдарлириниң вәзиписидин айрилғанлиқиға алаһидә диққәт қилғанлиқини билдүрди.

Ху пиң әпәнди нөвәттә уйғур аптонум райониниң партком секритарилиқ вәзиписини өтәватқан чен чүәнго вә райондики башқа хитай әмәлдарлириниң әмәлийәттә хитай компартийәсиниң баш секритари ши җинпиңниң бир қатар йолйоруқлирини биҗанидиллиқ билән иҗра қиливатқан кишиләр икәнликини тәкитлиди.

Униң қаришичә, хитай компартийәси һәрвақит өзиниң садиқ әмәлдарлириға қарита әмилини өстүрүш яки вәзиписини йөткәш қатарлиқ вастиларни қоллинип, хәлқараниң диққитини башқа тәрәпләргә бурайдикән, шундақла хитай дөлитиниң образини яхшилаш үчүн оюн ойнайдикән.

Дуня уйғур қурултийи хитай ишлири комитетиниң мудири илшат һәсән әпәндиму зияритимизни қобул қилип, өз қарашлирини аңлиғучилар билән ортақлашти.

Илшат әпәндиниң қаришичә, нөвәттә америка, канада, голландийә, әнгилийә, латвийә қатарлиқ дөләтләр хитайниң уйғурларға қаратқан бастурушлирини “ирқий қирғинчилиқ” дәп елан қилған, хәлқарада коммунист хитай һөкүмити қаттиқ әйиблиниватқан, лондонда ечилған “уйғур сот коллгийәси” ниң испат аңлаш йиғинида хитайниң җинайәтлири қаттиқ паш қилинған бир мәзгилдә, уйғур аптоном райониниң һоқуқ мәркизидә йүз бериватқан бир қисим өзгиришләр чоқумки хәлқара җәмийәтниң күчлүк диққитини қозғайдикән.

Илшат һәсән әпәнди йәнә нөвәттә уйғур аптоном районидики бир қисим хитай әмәлдарлириниң вәзиписидин айрилиши һәққидә өз қарашлирини оттуриға қойди.

Униң тәкитлишичә, бу һадисиләрни хитай һөкүмитиниң уйғур районидики сияситидә мәлум өзгиришләр йүз беришиниң бир бишарити дейишкә болидикән.

Илшат һәсән әпәнди нөвәттики бу әһвалларни 2009-йили үрүмчидә йүз бәргән “5-июл вәқәси” дин кейин уйғур аптонум райониниң партком секритари ваң лечүәнниң бейҗиңгә йөткәп кетилип, униң орниға җаң чүншәнниң партком секритари болуп келиши, шундақла 2010-йилдин 2015-йилғичә уйғур райониниң сиясий вәзийитидә бир мәзгил “юмшаш” көрүлгәнлики билән селиштурма қилип өтти.

Илшат һәсән әпәнди ахирида мәйли қандақ өзгиришләр болушидин қәтийнәзәр, хитай һөкүмитиниң қийин әһвалдин қутулуштики бу хил алдамчилиқи вә нәйраңвазлиқлириға һәргизму алданмаслиқ керәкликини тәкитлиди.