En'gliye maliye ministiri Uyghur élidiki ziyariti jeryanida Uyghurlarning kishilik hoquq weziyitini tilgha alamdu?

En'gliye maliye ministirliqining ministiri jorj osborn xitayda 5 künlük ziyarette bolidighan bolup, uning bu qétimliq ziyaritide toxtap ötidighan orunlirining biri Uyghur élidur. Adette kem uchraydighan bu ziyaret xelq'aradiki kishilik hoquq organlirining küchlük diqqitini qozghidi. Ular bu heqtiki bayanlirida en'gliyelik ministirni bu nöwet Uyghur éligha qilidighan ziyaritini choqum Uyghurlarning kishilik hoquqini tilgha alidighan pursetke aylandurushqa chaqirdi.

Yekshenbe künidin étibaren xitaydiki 5 künlük resmiy ziyaritini bashlighan en'gliye maliye ministiri jorj osbornning bu qétimliq ziyaret béketlirining ichide néme üchün Uyghur élining barliqi we buning qaysi döletning orunlashturushi boyiche bolghanliqini éniq emes. Emma bu yerde közetküchilerning diqqitini qozghawatqini, osborn ependining Uyghur élini ziyaret qilidighan künining del Uyghur ziyaliysi ilham toxti ömürlük qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqigha bir yil tolghan kün'ge toghra kélishi boldi. En'gliyede chiqidighan gardiyan géziti muxbirining ürümchidin xewer qilishiche, jorj osborn ependi 22-séntebir seyshenbe küni axsham Uyghur éligha qarap yolgha chiqip, etisi 23-séntebir küni pa'aliyetlirini bashlaydiken. Bu del Uyghur ziyaliysi ilham toxti ötken yili ömürlük qamaq jazasigha höküm qilin'ghan kün idi. Kishilik hoquq organliri bolsa buning xitay hökümiti teripidin pilanliq halda orunlashturulghanliqidin guman qilmaqta.

Xelq'ara kechürüm teshkilati asiya ishliri diréktori we Uyghur éli mutexessisi nikolas bikulin gardiyan gézitige qilghan sözide, xitay hökümitining en'gliye ministirining ziyaritini meqsetlik halda Uyghur éligha orunlashturup, özining Uyghur élidiki siyasetlirini yolluq körsitishke we shundaqla Uyghur élini meblegh sélishqa muwapiq tinch jay, dep körsetmekchi bolghanliqini bildürgen. Nikolas bikulin ependi sözide mundaq dégen :

-Mushundaq bir künde en'gliyelik ministir Uyghur élidiki kishilik hoquq depsendichiliklirige perwasiz qalmasliqi kérek, u ziyaritide Uyghur élida yürgüzülüwatqan qéyin-qistaq, mejburiy yoqitiwétish, diniy bésim, namayish qilish we pikir qilish erkinlikining pütünley inkar qilinish mesililirini otturigha qoyushi kérek. En'gliye hökümiti bu arqiliq iqtisadiy hemkarliqni kücheytish bilen birge, özining asasiy prinsipliridinmu waz kechmeydighanliqini ipadilishi kérek.

En'gliye maliye ministiri jorj osbornning bu qétimliq xitay ziyaritining meqsiti ikki dölet arisidiki iqtisadiy hemkarliqlarni kücheytish bolup, uning Uyghur élidiki ziyariti mezgilidimu shi jinping otturigha qoyghan “Yéngi yipek yoli iqtisad belwéghi” siyasitini qollap söz qilidighanliqi melum. Jorj osborn seyshenbe küni shangxey paychek bazirini ziyaret qilghanda ikki dölet hemkarliqini qattiq tekitlep “Ikki dölet sistémisidiki perqlerge qarimay hemkarliship, en'gliyeni xitayning gherbtiki eng yéqin shériki qilayli” dégen we xitayning en'gliyege téximu köp meblegh sélishini telep qilghan. Amérika Uyghur birleshmisi re'isi alim séyitof ependi bu heqte toxtilip, en'gliyening iqtisadiy krizistin kéyin xitay bilen bolghan munasiwetlirining kishini epsuslanduridighanliqini, lékin shundaqtimu amérika Uyghur birleshmisining jorj osborn ependidin Uyghurlarning kishilik hoquq mesilisini tilgha élishini ümid qilidighanliqini bildürdi.

Melum bolushiche, gardiyan géziti en'gliye maliye ministirliqidiki erbablardin osbornning Uyghur éli ziyariti mezgilide ilham toxti mesilisini we Uyghur élidiki omumiy kishilik hoquq weziyitini ochuq-ashkara tilgha alidighan-almaydighanliqini qayta-qayta sorighan bolsimu, bir jawabqa érishelmigen. Buning ornigha jorj osborn yazma bayanatida “Biz ikki dölet munasiwetlirini tereqqiy qildurush we kishilik hoquq mesilisini tilgha élishni bir tallash dep qarimaymiz. Biz her ikkisini birlikte élip mangimiz, derweqe menmu bu yerdiki uchrishishlirimda shundaq qildim” dep jawab bergen. U shundaqla en'gliyediki b b s agéntliqining ziyaritini qobul qilghanda “Menche xitay bilen yéqin munasiwet ornitish, bir chette turuwélip kanayda towlighandin yaxshi” dégen.

Emma kishilik hoquq organliri osbornni agahlandurup, eger osborn Uyghur élida turup kishilik hoquq depsendichilikini tilgha alalmisa, u halda u özi xitayning teshwiqat qoraligha aylinip qalidu, dédi. Xelq'ara kechürüm teshkilati asiya ishliri diréktori nikolas bikulin gardiyan'gha qilghan sözide, bu qétimliq ziyaretning en'gliyeni xuddi xitayning Uyghur élidiki bésim siyasetlirini qollaydighandek körsitip qoyidighan xetiri barliqini eskertken. Kishilik hoquqni közitish teshkilati asiya ishliri diréktori sofi richardson sözide osbornning choqum ilham toxti mesilisini tilgha élishi kéreklikini eskertip “Eger osborn undaq qilalmisa, bu, en'gliyening xitay bilen bolghan munasiwetliride qanchilik derijide toxu yürek bolup ketkenlikini ashkarilap qoyidu” dégen we herqandaq bir hökümetning zorawan hökümetler bilen hemkarlashmasliqi kéreklikini eskertken.