Hikvision Shirkitining Uyghur élidin chékinishi tasadipiyliqmu?

Yéqinda gérmaniyening dangliq aptomobil shirkiti wolkiswagén (Volkswagen) Uyghur élidin chékinip chiqidighanliqini élan qilghinigha bir ay bolar-bolmayla, Hikvision shirkitimu Uyghur élidiki yerlik hökümet bilen tüzüshken besh parche hemkarliq toxtamini bikar qilidighanliqini élan qildi. Bu xewer élan qilinishi bilen tengla xelq'arada küchlük ghulghula qozghash bilen teng bu heqtiki türlük perezler xelq'ara uchur wasitiliride qiziq téma bolushqa bashlidi. Xewerning bunche küchlük diqqet qozghishigha del Hikvision shirkitining Uyghur irqiy qirghinchiliqi bilen bolghan munasiwiti seweb bolghan. Ötken bir qanche yildin béri mezkur shirket bu seweblik gherb dunyasida küchlük tenqid we jazalargha uchrap kelgenidi. Undaqta Hikvision shirkitining “Uyghur élidin chékinish” diki sewebning zadi néme bolghanliqini chüshinish üchün aldi bilen mezkur shirketning Uyghur élidiki bu besh tarmiqining qachan we néme meqsette qurulghanliqi heqqide izdinishimizge toghra kélidu.

Xitayning közitish kaméra shirkiti bolghan “Hikvision” gerche 90-Yillardin bashlapla Uyghur rayoni bilen qoyuq hemkarliqi Bolsimu, lékin bu hemkarliqning Uyghur irqiy qirghinchiliqi bilen munasiwetlik ikenlikige da'ir delil-ispatlar 2017-yilidin kéyin andin tashqi dunyagha Ashkarilinishqa bashlighanliqi Hemmimizge melum. Xitayning “Bixeterlik we aldini élish tori” da 2017-aprélda élan qilin'ghan bir maqalisidimu bu mesilige alaqidar uchurlarni köreleymiz. Yeni mezkur maqalida déyilishiche, yéqinqi yillardin buyan Uyghur rayonining bixeterlik kespige serp qiliwatqan maliye chiqimining éshish sür'iti xitayning otturiche sewiyesidin yuqiri bolghanliqi, 2016-yili bolsa awwalqi yillardikidin yene 20 pirsent éship, texminen 30 milyard som (töt milyard amérika dolliridin köprek) qa yetkenliki, buningdin kéyin bu nisbetning yenimu ashidighanliqi heqqidiki mölcherler otturigha qoyulghan. Xewerning mezmunidin qarighanda, xitayning Uyghur élidiki bixeterlik sahesige salghan meblighi xitay boyiche eng köp bolushi, Uyghur élide bixeterlik saheside chong heriketning boluwatqanliqini bildüridu. Démek, Hikvision mu del 2017-yili Uyghur élidiki yerlik da'iriler bilen hemkarliship “Ürümchi shehiri xeyshi shin'en shirkiti”, “Qariqash nahiyesi xeyshi éléktiron téxnikisi shirkiti”, “Guma nahiyesi xeyshi yong'en shirkiti”, “Kériye nahiyesi xeyshi méytiyen shirkiti” we “Lop nahiyesi xeyshi dingjin shirkiti” qatarliqlarni birlikte qurup chiqqan. Shundaqla mezkur tarmaq shirketler arqiliq da'irilerning “Bixeter sheher qurulushi PPP türi” ni höddige alghan. Eyni chaghda mezkur qurulushning tamamlinish mudditi bir yil, kéyinki rémont we asrash kélishimi bolsa herqaysi jaylarda 10 yildin 20 yilghiche perqliq waqit we zor asrash heqqi bilen tüzülgen. Halbuki bügün Hikvision shirkiti Uyghur élide qurghan bu besh tarmaq shirketni toxtitip, yerlik da'iriler bilen bolghan toxtamni emeldin qaldurghan. Shundaqla mezkur rayonlardiki eslihelerning rémont qilish we asrash ishlirini pütünley toxtitidighanliqini élan qilghan. Bu dégenlik kélishimde körsitilgen on yigirme yilliq muqim bolghan asrash we rémont qilish mulazimet heqqidin waz kéchish dégenlik bolup, Hikvision shirkitining mezkur qararni chiqirishta zor iqtisadiy ziyan'gha duch kélish xewpini oylashqanliqini körüwélishqa bolidu.

Hikvision Shirkitining bundaq zor paydidin tuyuqsiz waz kéchishi heyran qalarliq ish bolsimu tasadipiyliq emes. Hikvision Shirkiti bu heqtiki bayanatida Uyghur élidin chékinishining éniq sewebini démigen bolsimu, lékin bu sewebning Uyghur irqiy qirghinchiliqi bilen munasiwetlik bolghanliqi sheksiz! chünki, biz yuqirida tilgha élip ötken besh shirketni 2023-yili amérika hökümiti Uyghurlarni nazaret qilishqa munasiwetlik bolghanliqi üchün qara tizimlikKe kirgüzgen. Téximu muhimi, yéqinqi yillardin buyan Hikvision shirkiti izchil yosunda amérikining türlük jazalashlirigha uchrap keldi. Yeni bu shirket 2019-yili amérika hökümiti teripidin qara tizimlikke kirgüzülüp, 2021-yili amérika fédératsiyesi uchur alaqe komitéti “FCC” teripidin dölet bixeterlikige tehdit dep békitildi. Buning bilen amérikida bu shirketning mehsulatlirini sétish omumyüzlük cheklendi. Bolupmu mezkur shirketning Uyghur irqiy qirghinchiliqidiki roli uning xelq'aradiki inawitini chüshürgen eng chong amilgha aylandi.

Hikvision Shirkitining Uyghur irqiy qirghinchiliqidiki roligha qaraydighan bolsaqmu, 2016-yilidin buyanqi Uyghur élide yüz bergen chong tutqunda mezkur shirketning chiray tonush téxnikisi we chong tiptiki nazaret sistémisining muhim rol oynighanliqini körimiz. Misalgha alsaq, 2017-yili ürümchining “Bixeter sheher berpa qilish PPP türi qurulushi” gha sélin'ghan omumiy meblighi 150 milyon som (21 milyon dollargha yéqin) éship ketken. Ürümchi shehirining sekkiz memuriy rayoni tewelikide yuqiri éniqliqtiki 1470 közitish kamérasi, 113 yéngi tekshürüsh ponkiti qurup chiqilghan. Ahaliler komitétigha tewe nazaret merkizidin yene 18 i yéngidin qurup chiqilghan. Halbuki bu qurulushning nazaret sistémilirini del Hikvision üstige alghan.

Hikvision Shirkiti teminligen bu xil nazaret sistémisi sheher we rayonlardiki herqaysi yol bölekliri, asasliq yol halqisi we mehelle yol halqilirini öz ara gireleshtürüp, muhasire torini shekillendürgen toqulma tor uslubi boyiche layihelen'gen. Yeni, xelq meydani, mektepler, aptobus béketliri, soda merkezliri we nuqtiliq rayonlar (Uyghurlar zich olturaqlashqan jaylarni körsitidu) ni omumyüzlük qaplighan. Hetta köktat baziri, mehelle, meschit we nuqtiliq bolmighan mehellilermu bir tutash nazaret qilish da'irisige kirgüzülgen. Démek, Hikvision ning yuqiriqidek mukemmel bolghan toqulma shekillik nazaret sistémisi ürümchi shehiri we xoten wilayitining qariqash, kériye, lop we guma nahiyeliride oxshash shekilde layihelinip, Uyghurlarni yochuqsiz nazaret astigha alghan we keng kölemdiki tutqun'gha shara'it hazirlighan.

Dunyadiki nazaret kaméra sistémilirini tetqiq qilidighan “IPVM” tetqiqat shirkiti 2022-yili “Shinjang saqchi höjjetliri” diki sanliq melumatlarni tetqiq qilish asasida bir yéngi doklat élan qilghan. Mezkur doklatta “Hikvision” shirkiti kaméralirining tartqan körünüshlirining bezi Uyghurlarning qolgha élinishini keltürüp chiqarghanliqini bayan qilghanidi. Doklatta körsitilishiche, “Hikvision” kamérasi bir Uyghur er kishi heydewatqan aptomobilning süritini tartqandin kéyin, u aptomobilning nomur taxtisidiki nomur aptomatik halda Uyghur élidiki saqchi sanliq melumat ambirigha ewetilgen. Andin bu nomur sélishturulup kimliki éniqlap chiqilghan we netijide aptomatik halda bu kishini “Derhal qolgha élish” belgisi chiqirilghan. Doklatta yene, Uyghur élidiki saqchi da'irilirining 2018-yiligha alaqidar ichki höjjitide Uyghur élidiki 23 milyon a'ilining shexs uchurlirining sanliq melumat ambirigha kirgüzüp bolun'ghanliqi déyilgen. Téximu heyran qalarliqi, sanliq melumat ambirigha yollan'ghan bu uchurlar xitayning “Bir gewdileshken birleshme urush supisi” (IJOP) ge ulan'ghan. Bu sistéma bolsa “Xeterlik ademler” ni ayrip chiqiralaydighan bolup, Uyghurlarning keng kölemde tutqun qilinishi del mushu sistémining iqtidarigha tayan'ghan.

Roytérs agéntliqining 13-dékabirdiki xewiriDin qarighanda, Hikvision shirkitining Uyghur élidiki besh shirkitini taqap, mulazimetni emeldin qaldurushining Uyghur rayonining hökümet maliyeside mesile körülgenlikidin bolghanliqi qisturup ötülgen. Gerche bu melumattin mezkur shirketning Uyghur élidin chékinishi yerlikning iqtisadiy chékinishi bilen munasiwetliktek tesir bersimu, emma mesilining pütünley shundaq bolushi natayin! chünki biz bu mesilini Hikvision shirkitining xelq'ara inawitining töwenlishi we yéqinda gérmaniyening dangliq mashina ishlepchiqirish shirkiti bolghan wolkiswagénning Uyghur élidin chékinish mesilisi bilen baghlap chüshinidighan bolsaq, heqiqiy ehwalning bashqiche ikenlikini köreleymiz. Téximu éniqraq qilip éytqanda, Hikvision shirkiti xelq'arada özining Uyghur irqiy qirghinchiliqi bilen munasiwetlik bolushi we bu seweblik iqtisadiy jaza we cheklimilerge uchrishi seweblik éghir bésimgha duch kelgen, shundaqla bu seweblik Uyghur élidiki bu besh shirkitini taqap, “Bésimdin qutulmaqchi” bolghan.

Derweqe, amérika hökümitining Hikvision shirkitini jazalishi pirézidént donald trampning birinchi qétimliq wezipe ötesh mezgilide otturigha chiqqan. Eyni chaghda amérika kéngesh palata ezasi marko rubiyo  Hikvision shirkitining Uyghur élidiki nazaret sistémisini jorj orwélning “1984” namliq kitabidiki döletni nazaret qilish sistémisigha oxshatqan. Téximu muhimi, marko rubiyo donald tramp hökümitide tashqi ishlar ministiri bolup teyinlen'genliki Hikvision üchün yaxshi xewer bolmighanliqi éniq. Donald trampning awwalqi wezipe ötesh mudditide püttürelmey qalghan xizmetlirini kéyinki töt yilliq pirézidéntliq mezgilide dawam qilishi we bezi hésablarning élinish éhtimalliqi Hikvision ningmu Uyghur élidin chékinishidiki muhim seweb bolghanliqini texmin qilishimiz tes emes elwette!

 [Eskertish: bu obzordiki qarashlar aptorning özige tewe bolup, radiyomizning meydanigha wekillik qilmaydu]