“Shinjangdiki islam dinini xitaychilashturush” siyasitining mahiyiti we Uyghurlarning étiqad tallishi

“Partiyini söyüng , döletni söyüng” dégen sho'ar yézilghan qizil lozunka we xitayning qizil panusi ésilghan meschit. 2021-Yili 20-mart, yéngisar.

Xitay re'isi shi jinping 2020-yil 9-ayda ötküzülgen “3-Qétimliq shinjang xizmiti yighini” da “Shinjangdiki islam dinini xitaychilashturush yönilishide ching turup, bu dinning saghlam tereqqiy qilishini emelge ashurush” ni tekitligenidi.

Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari ma shingrüy ötken yilning axiri hoquq yürgüzüshke bashlighandin buyan idé'ologiye sahesidiki qurulushni ching tutup, milliy assimilyatsiye qedimini tézlitip kelgen. U her qétimliq xizmet yighinlirida aldi bilen Uyghurlarning milliy mewjutluqini qoghdap turidighan din, medeniyet, sen'et qorghanlirini yiqitip, “Islam dinini xitaychilashturush, shinjangni medeniyet bilen ozuqlandurush, jungxu'a milletliri ortaq éngini kücheytish” nishanini tekitlep kelgen.

Istratégiye mutexessisi, doktor erkin ekremning qarishiche, xitay hökümiti xelq'araliq din bolghan islamni “Ereb islami”, “Xitay islami” yaki “Shinjangche islam” dep nechchige bölüwétish arqiliq Uyghurlarning musulmanliq kimlikini ajizlitip hem yoqitip, ularni “Jungxu'a milliti” terkibige, yeni xitay kimlikige kirgüzmekchi bolghan.

Xitay metbu'atlirining xewer qilishiche, 6-ayning 20-küni “Shinjang ijtima'iy pen sahesidikiler ilmiy muhakime yighini” échilghan bolup, Uyghur aptonom rayonluq partkomning mu'awin sékrétari xé jongyu söz qilip, “Xitay kompartiyesining yéngi dewrdiki shinjangni tüzesh istratégiyesi” ni qet'iy izchillashturush, xitay kompartiyesining ijtima'iy pen sahesidikilerni bashqurush rolini kücheytish, “Shinjang idiye xezinisi” berpa qilish we uning rolini yaxshi jari qildurushni telep qilghan.

Yighinda tekitlen'gen “Jungxu'a milletliri ortaq éngini kücheytish, shinjangdiki islam dinini xitaychilashturush” siyasiti xitay hökümitining Uyghurlarni aldi bilen idiye, étiqad jehette assimilyatsiye qilish gherizini yene bir qétim ochuq körsetken.

“Islam dinini xitaychilashturush” arqiliq bu dinni dinsizliq we “Sotsiyalistik qimmet qarishi” gha aylandurushqa, Uyghur musulmanlirini yétim qaldurushqa urunuwatqan xitayning, yillardin béri islamni haqaretlep, Uyghur musulmanlirini xorlap kéliwatqanliqi melum.

Sherqiy türkistan ölimalar birlikining mu'awin re'isi turghunjan alawidin xitaychilashturulghan islamning emeliyette islam dini bolalmaydighanliqini bildürdi, chünki dinsiz bir hakimiyetning teshwiqatigha maslashqan din özining mewjutluq qimmitini yoqatqan bolidiken.

Xitayning yéqinqi yillardiki din xizmitige da'ir höjjetliride “Shinjangdiki islam dinini xitaychilashturush xitay kompartiyesining din xizmitining muhim halqisi, diniy sahedikiler choqum xitay kompartiyesining rehberlikini, sotsiyalizmni qobul qilishi, sotsiyalistik qimmet qarishini qoghdishi, siyasetke angliq ri'aye qilip, bashqurushni kücheytip, sirtning singip kirishige taqabil turup, dewrge maslishishi kérek” déyilgen.

Xitay metbu'atlirining tebiri boyiche éytqanda, “Shinjangdiki islam dinini xitaychilashturush” siyasiti asasen xitaydiki “Ereblishish, wahabiylishish shamiligha zerbe bérish, diniy esebiylikni yoqitish, dewr bilen teng ilgirilesh, islam étiqadigha zamaniwi, dunyawi éléméntlarni singdürüsh” dégendek mezmunlarni öz ichige alghan.

Emma xitay da'iriliri ijra'at dawamida islam dinining normal hökümlirini, milliy medeniyet we örp-adetke aylinip ketken ésil en'enilirini tamamen inkar qilip, ularni qanunsiz diniy heriket dep chekligen we jazalighan. “Diniy esebiylikning 75 xil ipadisi” dégendek qa'ide-nizamlarni peyda qilip, keng kölemlik basturush élip barghan.

Doktor erkin ekremning qarishiche, xitay kommunist hakimiyiti xitaydiki islamni xitaychilashturush bilen birge, eng éghir ziyankeshlikni Uyghur musulmanlirigha merkezleshtürgen؛ islam dunyasigha Uyghurlarni térrorchi körsitish arqiliq “Shinjangdiki islam dini esebiylik, térrorluq dini” dégen uchurni bermekchi bolghan.

Xitayning “Shinjangdiki islam dinini xitaychilashturush” dégen bu siyasiti atalmish “Térrorchilarni yoqitish” ni meqset qilghan bolup, Uyghur rayonining goya “Térrorchilarning makani” dek mexsus tekitlinishi bu nuqtini éniq körsitip bergen. Bu jehette xitayning Uyghurlar bilen xuyzulargha tutqan perqliq mu'amilisi mesilining mahiyitini chüshendürüp béridiken.

Turghunjan alawidin ependining bildürüshiche, xitay hökümiti Uyghur musulmanlirining xitaylardin pütünley perqlinidighan milliy alahidilikini yoqitish üchün tigh uchini Uyghurlargha qaratqan.

Doktor erkin ekremning qarishiche, xitay gerche “Shinjangdiki islamni xitaychilashturush” siyasiti arqiliq Uyghurlarning étiqadini weyran qilishqa urunsimu, Uyghurlarning haman allahqa ishinidighanliqi we uninggha tayinidighanliqini, musteqilliq kürishide uni meniwi küch qilidighanliqini otturigha qoydi.