Xitayning bésim siyasetliri muhajirettiki Uyghurlarni oyghatmaqta

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2018.02.14
bir-awaz-bir-qedem.jpg “Bir awaz, bir qedem” guruppisining logosi.
RFA/Ekrem

Xitayning Uyghur élidiki éghir basturush siyasetlirining muhajirettiki Uyghurlarni türlük shekillerdiki qarshiliqlargha mejburlawatqanliqi melum bolmaqta.

Hemmige ayan bolghinidek, dunyaning herqaysi elliridiki Uyghur ayalliri “Bir awaz, bir qedem” chaqiriqi bilen uyushup, 3-ayning 15-küni Uyghurlar topliship olturaqlashqan barliq döletlerde birla künde namayish élip bérishqa hazirlanmaqta.

Dunya Uyghur qurultiyining yétekchilikidiki Uyghur teshkilatlirining uyushturushi bilen muhajirettiki Uyghurlar yene 4-ayning 27-küni bélgiye paytexti biryusséldiki yawropa parlaménti aldida 5 ming kishilik namayish élip bérishning seperwerlik xizmetlirini qanat yaydurmaqta.

Bu yil 5-féwralning aldi-keynide, dunyaning herqaysi jayliridiki Uyghur jama'iti “5-Féwral ghulja weqesi” ning 21 yilliqi munasiwiti bilen ilgiriki yillargha sélishturghanda kölimi zor bolghan namayishlarni élip bardi. Shuning bilen birge yene xitay türmisi yaki “Yépiq terbiyelesh merkizi” de hayatidin ayrilghan ablimit damollam, muhemmed salih damollam qatarliq meshhur diniy ölimalarning rohigha qur'an tilawet qilish pa'aliyetlirinimu keng kölemde qanat yaydurdi.

Xitayning chékidin ashqan zulumlirining muhajirettiki Uyghurlarni bu xil keng kölemlik qarshiliq heriketlirige mejburlawatqanliqini ilgiri sürüwatqan Uyghur ziyaliyliri, muhajirettiki Uyghurlar arisida körülüp baqmighan bir oyghinish herikitining barliqqa kéliwatqanliqini tilgha élishmaqta. Bu heqte ijtima'iy taratqulardimu her türlük inkaslar otturigha chiqmaqta.

Gérmaniyediki Uyghur ziyaliysi peride xanimning tili bilen otturigha qoyulghan bir awazliq eserde muhajirettiki Uyghurlarning oyghinishigha Uyghur élidiki xitay zulumining asasliq seweb bolghanliqi bayan qilinidu.

Uyghur ziyaliysi perhat muhemmedning qarishichimu, xitayning chékidin ashqan zulumliri 2018-yili muhajirettiki Uyghurlarning weziyitide zor özgirishlerni wujudqa chiqarmaqtiken.

Xelq'ara metbu'atlarda hem xitayning Uyghur élidiki milliy siyasetlirining chékidin ashqanliqigha da'ir melumatlar köplep orun almaqta. Emma, Uyghur aptonom rayonining partkom sékrétari chén chüen'go téxi birqanche kün ilgiri, Uyghur élidiki atalmish “Üch xil küch” lerni basturush chaqiriqini tekitlesh bilen birge yene chet'ellerdiki ‛milliy bölgünchiler‚ gimu qattiq zerbe béridighanliqini bildürgen. D u q ning re'isi dolqun eysa ependi, Uyghur élida höküm sürüwatqan bu qeder éghir zulumlargha qarita muhajirettiki Uyghurlarning keskin inkas bildürüshining zörürlükini tekitlep kelmekte.

14-Féwral ijtima'iy taratqularda tarqitilishqa bashlighan “Xitay zulumining mehsuli” namliq ün esiride, xitay hökümiti ijra qiliwatqan “Yépiq terbiyelesh merkizi” namidiki yighiwélish lagérlirining muhajirettiki Uyghurlarning gheplet uyqusidin oyghinishigha seweb bolghanliqi ilgiri sürülgen. Eserde yene bu oyghinishning Uyghurlarni ümidke, ghelibige yéteklesh rolining barliqimu bildürülgen.

Uyghur jama'itining türlük taratqulardiki inkasliridin melum bolushiche, bolupmu 2017-yili 4-aydin buyan, muhajirettiki Uyghurlarning xitay hökümitige bolghan ghezep-nepriti we Uyghur teshkilatlirining siyasiy pa'aliyetlirige qatnishish qizghinliqida körülüp baqmighan bir dolqun hasil bolghan. Hazir dunyaning herqaysi elliridiki Uyghurlar 15-mart ayallar namayishigha hemde 27-aprél yawropa parlaménti aldida ötküzülidighan 5 ming kishilik namayishqa jiddiy teyyarliq qilmaqta iken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.