Қазақистанлиқ мутәхәссисләр өзбекистанниң келәчәк вәзийити һәққидә тохталди

Өзбекистан президенти ислам кәримофниң аләмдин өтүш мунасивити билән аммиви ахбарат васитилиридә һәр хил мәзмундики мақалиләрниң елан қилиниши давам қилмақта.

Йеқинқи вақитниң өзидила пәқәт русийәниң “московский комсомолетс”, “независимая газета”, “истратегийилик мәдәнийәт фонди”, “коммерсант”, “взгляд” қатарлиқ тор бәтлиридә аждар куртофниң “ислам кәримофтин кейинки һаят”, зураб тодуаниң “ислам кәримоф дәври тамамланди”, виктория панфилованиң “өзбекистан мәркизий асиядики күчниң мәркизи болуп қалиду”, андрей уварофниң “кәримоф дәври: тамамлиниш яки давамлишиш”, станислаф борзякофниң “ислам кәримофниң өлүми еғир ақивәтләргә елип келиду”, максим юсинниң “ислам кәримофниң өлүми өзбекистан вә районға қандақ хәвп туғдуриду?” дегәнгә охшаш мақалилири елан қилинған иди. Уларда кәлгүси президентниң ким болуш еһтималлиқи, әлдә демократийә, сөз әркинликиниң раваҗлиниши, өзбекистанниң ички вә ташқи сиясити, “исламчи” һәрикәтләрниң баш көтүрүши, и. Кәримоф әвладлириниң әһвали, чегра талаш-тартишлири вә башқиму мәсилиләр һәққидә хилму-хил пикирләр, қарашлар оттуриға қоюлған. Мәсилән, а. Куртоф өз мақалисидә өзбекистанда пайда елип келидиған саһәләрни бөлүш вә өз тәсир даирисини күчәйтиш мәқситидә даим қәбилиләр ара күрәшниң елип берилғанлиқи һәм әмди бу күрәшниң қаттиқ бир тоқунушларға яки қалаймиқанлиқларға елип келишигә һечқандақ бир асас йоқ икәнликини, и. Кәримофниң орниға келидиған президентниң илгирики сиясәтни қәтий түрдә давам қилиш еһтималлиқиниң барлиқини илгири сүриду.

Әмди з. Тодуа и. Кәримофниң өзидин кейин униң ишини давамлаштуридиған шәхсләрни тәйярлап қойғанлиқини, шуниң үчүн мәмликәттики һәмдә пүтүнләй мәркизий асиядики муқимлиқ үчүн әнсирәшниң орунсиз икәнликини билдүрсә, в. Панфилова и. Кәримоф қурған системини қайта өзгәртишниң оңай иш әмәсликини, биваситә өзбекистан вә русийә оттурисидики алақиләрниң илгирикидәкла қалидиғанлиқини, мәмликәтни сирттин демократийәләштүрүш урунушлири болсиму, әмма уларниң бирәр нәтиҗә бәрмәйдиғанлиқини оттуриға қойған.

И. Кәримофниң вапатидин кейинки өзбекистандики әһвал һәққидә қазақистанлиқ мутәхәссисләр немә дәйду?

“либерти” җәмийәтлик фондиниң президенти ғалим агелеуофниң пикричә, өзбекистан алдида турған муһим мәсилиләрниң бири қошна қирғизистан вә таҗикистан билән болған чегра мәсилиси болуп, бу тез арида һәл қилинмайдиған болса, у еғир ақивәтләргә елип келиши мумкин. Шуниң үчүн мубада өзбекистан бу мәсилини һәқиқий дипломатийилик йол билән һәл қилса, униң мәркизий асиядики абруйи хели дәриҗидә өсиду. У и. Кәримофниң ички сияситигә тохтилип, мундақ деди: “ислам абдуғени оғли кәримоф мәмликәтниң ички сияситидә елип барған униң иқтисадини көтүрүш, аһалә санини көпәйтиш вә башқиму ишлири, әлвәттә, өзбекистан һаятида иҗабий ролини ойнайдиған болиду. Йәнә бир муһим мәсилә идеологийәдур. Өз вақтида өзбекистандин көплигән аһалә өз мәйли билән әмәс, бәлки иш издәп сиртқа чиқип кетишкә мәҗбур болған. Шундақла һөкүмәт, болупму башқичә пикир қилғучиларни қаттиқ бастурған иди. Мушуниң барлиқи өтмүштә қелиши лазим. Әмди тәхткә ким кәлмисун, өзбекистанниң илгирики сиясити өзгириду, дәп үмид қилимән.”

Сиясәтшунас расул җумали һазир бу һәқтә түрлүк пикирләрниң ейтиливатқанлиқини, өзбекистан узундин буян йепиқ мәмликәт болғанлиқтин бүгүнки күндә униңда немиләрниң йүз бериватқанлиқи һәққидә бирәр пикир ейтишниң оңай әмәсликини тәкитлиди. У қазақистанда бу һәқтә пәқәт омумий ейтиливатқан тәхминләр асасидила бирәр пикир қилиш мумкинликини, мәсилән, и. Кәримофниң вапати һәққидә бир-биригә қариму-қарши пикирләрниң ейтилиши һәм буниң рәсмий вәкилләр тәрипидин бирдәк иқрар қилиниши, бирдәк инкар қилиниши, әнә шуниң ярқин испати икәнликини, көплигән мәсилиләрниң очуқ ейтилмай келишиниң әлдики үмидсизликниң, ишәнчсизликниң бир бәлгиси икәнликини илгири сүрүп, мундақ деди: “шавкәт мирзияйефниң совет әнәниси бойичә дәпнә қилиш комиссийисиниң рәиси болуп бәлгилиниши, мениң оюмчә, көп нәрсини айдиңлаштурса керәк. Бәлким, келәчәк президент шуниң болуш еһтималлиқи бардур. Демократийәни, хәлқ пикрини һесабқа алмай, пәқәт ақсөңәкләрниң бу мәсилини һәл қилиши мушундақ әһвалниң көрсәткүчиси. Совет заманидиму дәпнә қилиш комиссийисини ким башқурса, шу мәмликәт рәһбәрликигә сайлинатти. Мениң оюмчә, қәғәз бетидә һазир әлни үч ай мабәйнидә парламент алий кеңишиниң рәһбири башқуриду, қалған ишлар алдинала пиланланғандәк маңиду. Амма әмәлийәттә бу мәсилә һәл қилинип болған.”

Сиясәтшунас қәһриман ғоҗамбәрди алди билән и. Кәримоф аилисигә тәзийә билдүрүп, мундақ деди: “25 йил болди, йеңи өзбек дөлити шәкилләнди. Уни тиклигән и. Кәримоф. Шуниң билән и. Кәримофниң вапати билән униң дәври түгиди десәк болиду. Амма һазирқи оттура асия тарихида 31 милйон нопуси билән йеңи, муқим, турақлиқ бир өзбек дөлити шәкилләнди. Илгири өзбекистанда 15-16 милйон нопус бар иди. Бу и. Кәримофниң чоң утуқи. У күчлүк, мәркәзләшкән дөләт қурди. Униң сиртқи көрүнүшидә бәзи демократийилик көрүнүшләр бар.”

Униң пикричә, оттура асиядики әң чоң ишсизлиқ өзбекистанда болуп, пәқәт русийәгила бир йерим милйон өзбекистан пуқраси иш издәп кәлгән. Иккинчидин, әлдики намратлиқ. Үчинчидин, йепиқ иқтисадий түзүм мәвҗут болуп, кәлгүси һөкүмәт омумән иқтисадий ислаһатларни елип бериши һаҗәттур. Ташқи сиясәттә болса, өзбекистан чоң, ғоллуқ дөләтләр билән яхши болуш, әмма бәкму йеқинлишип кәтмәслик сияситини йүргүзүп кәлмәктә.

Қ. Ғоҗамбәрди шундақла кәлгүси мәмликәт рәһбири мәсилисигә тохтилип, мундақ деди: “ениқки, и. Кәримоф билән биллә 20 йилдин буян һөкүмәт рәиси болуп ишләп келиватқан шавкәт мирзияйеф болиду. Өзбекистанда ш. Мирзияйеф кәлсә, ташқи вә ички сиясәт һечқандақ өзгәрмәйду.”