“Pelestin qirghinchiliqi” rast, “Uyghur irqiy qirghinchiliqi” yalghanmu?
2024.02.27

Xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliq jinayetlirini ispatlaydighan türlük pakitlar döwilinip turghan bolsimu, emma xitay buni izchil ret qilip kelmekte. Xitay hökümiti birleshken döletler teshkilatining Uyghur éligha bérip tekshürüsh élip bérishigha qoshulghan bolsimu, lékin bu tekshürüsh yenila xitay ruxset qilghan da'iriside élip bérilip, xelq'araning qattiq naraziliqini keltürüp chiqarghan idi. Aqiwette, mezkuz tekshürüsh heqqidiki doklatning élan qilinishi, xitayning tosqunluqi bilen tolimu uzun'gha sozulghanidi. Axiri b d t kishilik hoquq aliy komissarliqining sabiq re'isi mishél bachélét istépa bérishtin bir kün burun, mezkur doklat élan qilindi. Doklatta gerche “Irqiy qirghinchiliq” atalghusi tilgha élinmighan, belki “Insaniyetke qarshi jinayet shekillendürgen bolushi mumkin” dégen müjmel ibare qollinilghan bolsimu, bu doklat yenila xelq'arada küchlük diqqet tartqanidi.
2023-Yili öktebirde xamasning isra'iliyege hujum qilishi bilen pelestin-isra'iliye toqunushi yüz berdi. Bu toqunush bilen teng xitayning Uyghur irqiy qirghinchiliqini inkar qilishigha yéngi pursetler yaritildi. Bu mesile hetta nöwette tereqqiy qilip, “Uyghur irqiy qirghinchiliqi gherb döletlirining xitayning tereqqiyatini tosush üchün oydurup chiqarghan yalghanchiliqi” dep teshwiq qilinidighan derijige yetti.
Mana emdi bir qisim xitayperes chet ellikler xitayning bu teshwiqatigha awaz qoshush bilen birge, xitayperes bolmighan chet elliklermu pelestin mesiliside gherbning pozitsiyesini küchlük tenqid qilishqa bashlidi. Bu hadise elwette xitay üchün özini dawamliq aqlashning yaxshi pursitini hazirlap berdi, déyishke bolidu.
Derweqe, xitay bundaq pursetlerning birinimu qoldin bermey, öz teshwiqatini küchep qilmaqta. Misal üchün éytsaq, xitay terep 20-féwral b d t da élip bérilghan “Ghezzede urush toxtitish insanperwerlik layihesi” heqqidiki munaziride, amérikaning bu layiheni ret qilghanliqini “Irqiy qirghinchiliqqa yéshil chiragh yandurghanliq” dep eyiblidi. Emeliyette amérikaning aljiriye teripidin b d t gha sunulghan “Ghezzede urush toxtitish insanperwerlik layihesi” ge qarshi chiqishtiki sewebi, ghezzede urushning dawamlishishini ümid qilghanliqtin emes idi. Amérika emeliyette aljiriyening “Urush toxtitish insanperwerlik layihesi” ning urush toxtitishta ünümi bolmayla qalmay, belki görüge élin'ghanlarning bixeterliki we ghezzediki weziyetning téximu yamanliship kétishini keltürüp chiqiridighanliqi seweblik bu layihege qarshi turghanliqini otturigha qoyghan idi. Yene kélip amérika mezkur layihening ornini alalaydighan, görüge élin'ghanlarning qoyup bérilishi bilen birge, ghezzede tinchliq we bixeterlikni barliqqa keltüridighan yéngi bir layiheni otturigha qoyidighanliqinimu bildürgen.
https://news.un.org/zh/story/2024/02/1126792 Menbe:
Halbuki, xitay amérikaning mezkur layiheni ret qilish seweblirini tilgha almastin, belki amérikani bu layihege qarshi chiqip, “Pelestindiki irqiy qirghinchiliqqa köz yumghuchi dölet” dep teshwiq qilishqa bashlighan. Téximu külkilik yéri shuki, xitay pelestin bilen isra'iliye arisidiki toqunushtin paydilinip, pelestin we Uyghur mesilisini sélishturup teshwiq qilish we bu arqiliq özining irqiy qirghinchiliq jinayitini yoq qilishning koyigha chüshken.
Démek, xitay hökümiti nöwette ghezzediki xelq'aragha ashkarilinishta héchqandaq tosqunluqqa uchrimighan hem uchrimaydighan paji'eler bilen, Uyghur élida yüz bériwatqan yépiq halettiki, héchqandaq axbarat wasitiliri yaki b d t tekshürüsh ömikiningmu erkin tekshürüsh élip bérishighimu yol qoyulmighan irqiy qirghinchiliqni sélishturup, özini heqliq körsitishke urunmaqta.
Halbuki, Uyghur irqiy qirghinchiliqida öltürülgen Uyghurlarning sani we jesetlirini Uyghur xelqining xelq'aragha ashkarilash imkanliri yoq! xitay teripidin chéqiwétilgen öylirining ornigha yéngi öyler sélinip, xitay puqralirining köchürüp kélinip, olturaqlashturulghanliqini yaki zawut, karxanilarning qurulghinini ashkarilashqa qudriti yoq! öyliri chéqiwétilgen Uyghurlarning yaqa yurtlargha paliwétilgenlikini dunyagha anglitish hoquqi yoq! ata-aniliri xitay karxanilirigha, xitay ölkilirige palinip, tirik yétim qalghan Uyghur perzentlirining yataqliq mekteplerde qandaq qismetlerni bashtin kechürüwatqanliqini échip tashlaydighan shara'it Uyghurda yoq! Uyghur déhqanlirining térilghu yerlirini tartiwélip, ularni “Yézilardiki éshincha emgek küchi” ge aylandurup qoyghanliqini, “Ishsiz” lashturulghan Uyghur déhqanlirini “Yötkep ishqa orunlashturup, namratliqtin qutuldurush” namida xitay ölkiliride “Musapir ishlemchi” bolushqa mejburlighanliqini ashkarilash mumkinchiliki yoq! Uyghurlarning öz wetinide az sanliq atilip kemsitilgenlikini, “Uyghur aptonom rayoni” dep atalghan öz tupriqida, Uyghurlargha mensup bir parche tupraqmu qaldurup qoyulmighanliqigha qarshiliq bildürgüdek küchi yoq! bu yerde pelestinliklerning béshigha kelgen paji'eler bilen Uyghurlar duch kelgen irqiy qirghinchiliqni sélishturushning qilche ehmiyiti yoq, elwette. Eger sélishturush toghra kelse, xitay aldi bilen Uyghurlarning erkin pikir qilish heqlirini kapaletke ige qilishi, xelq'araning Uyghur irqiy qirghinchiliqini tosalghusiz tekshürüp, heqiqetni otturigha chiqirishigha shara'it hazirlishi, Uyghurlarning tengsizlikke uchrighanda özini qoghdiyalishi üchün qoligha qoral bérelishi, Uyghurlarni bingtüendin ibaret qoralliq we qanunsiz bir herbiy organning nazaritidin pütünley azad qilishi kérek. Chünki heqsizlikke uchrighanda hakimiyetke qarshi qoralliq heriket qilishning térrorluq emeslikini xitay özi étirap qilghan. Halbuki, Uyghurlarda “Xamas” lar yoq, eksiche xitayning qoralliq küchi “Bingtüen” bar! pelestinde “Bingtüen” yoq, belki isra'iliyege qarshiliq körsiteleydighan “Xamas” bar! pelestinning qarshiliq heriketlirini qollaydighan, iqtisadiy yardem béridighan döletler we küchler kürming! Uyghurlar yardemsiz hem héchqandaq qollash bolmighan ehwal astida, bir esirge yéqin mustemlike we irqiy qirghinchiliqqa qarshi erkinlik üchün küresh qilip kelmekte!
Wahalenki, xitay pelestinning musteqilliqini aghzi yirtilghuche qollawatidu, hetta “Xamas” ning herikitini “Térrorluq emes” belki “Mustemlike qilin'ghan xelqning heqliq qarshiliqi” dep heqleshtürüwatidu.
Menbe: Eljezire qanili xitayche tor békiti
Yéqinda gollandiyening denhax shehirige jaylashqan xelq'ara sot (ICJ) ta isra'iliyening pelestinni bésiwalghanliqigha da'ir ispat anglash yighinida, xitay hökümiti “Qoralliq qarshiliq-bésiwélin'ghan zémindiki yerlik xelqining qanuniy heqqi, ‛xamas‚ térrorluq teshkilati emes! ” dédi. Undaqta, aptonomiye heqqi bérishni kéliship, bu heqler emeliyleshmigende, Uyghurlarning quruq qol qarshiliq körsitilishi qandaq bolup “Térrorluq” bolup qaldi?
Démek, xitayning Uyghur irqiy qirghinchiliqini yalghan körsitish üchün, pelestin mesilisini kötürüp chiqishi ré'alliqqa uyghun bolmighan saxtiliqtur. Pelestinlikler bilen Uyghurlar duch kéliwatqan qismetler perqliq qismetler bolup, pelestin mesilisini köz bilen körüsh, bérip tekshürüsh, éniqlash mumkinchiliki bolghan paji'edur؛ halbuki, Uyghur irqiy qirghinchiliqi perde arqisida yürgüzüliwatqan, xitay hakimiyiti we xelqining ortaq hemkarliqida perdazlan'ghan, pütkül jem'iyet we her bir shexs yuqiri téxnikiliq nazaret astigha kirgüzülgen, heqiqetni sözlesh imkanliri pütünley yoqalghan bir tupraqta élip bériliwatqan qirghinchiliqtur. Bu qirghinchiliq goya bir top lükcheklerning qattiq zorawanliqigha uchrawatqan gas we gacha bir ademning “Qutquzunglar! ” dep chaqiralmay azablinishigha, hetta heqiqetni éytalmay, jinayetchini jazalashqa imkansiz qalghinigha oxshaydu. Emeliyette bu qirghinchiliq hem uzun'gha sozulidighan, hem bashqilarni ishendürüsh asan bolmighan, lékin keltürüp chiqiridighan aqiwiti tarixtin buyan yüz bergen herqandaq irqiy qirghinchiliqlardin köp éghir we wehshiy bolghan qirghinchiliqtur. Bolupmu bügünkidek dunya ikki qutupqa ayrilip, xelq'ara mesile démokratiye bilen mustebitlik arisidiki idé'ologiyelik toqunushqa aylan'ghanda, démokratik éqimgha qarshi bolghan yaki öchmenlik bilen qaraydighan herqandaq dölet yaki küchler, elwette Uyghur irqiy qirghinchiliqining yüz bériwatqanliqini inkar qilidighan éqimgha aylinishi mumkin. Téximu muhimi, xitayning bu weziyette “Pelestin qirghinchiliqi” arqiliq, “Uyghur irqiy qirghinchiliqi” ni yalghan'gha chiqirish üchün qolidin kélidighan herqandaq rezil heriketlerde bolushi muqerrer!
*** Bu obzordiki köz qarashlar peqetla aptorgha xas bolup, radiyomizning meydanigha wekillik qilmaydu.