“Poméshchik tutush” kartiliridiki “Poméshchik” atalghusi Uyghurlargha némini terghib qilidu? (1)

Ötken hepte Uyghur diyarida torda oynashqa bolidighan “Poméshchiklar talishish oyuni” ning Uyghurche nusxisi tarqalghanliqi melum boldi. Esli xitayche oyunning namidiki “Tutush” yaki “Küresh qilish” dégen atalghuning Uyghur tilida yumshitilghan halda “Talishish” dep terjime qilinishi deslep bolup bir qisim ziyaliylarning heyranliqini qozghidi. Alaqidar uchurlardin melum bolushiche, bu heqsiz oyun détalini ornitip oyun oynash arqiliq téléfon'gha kéreklik sözlishish heqqi utush mumkin iken. Uyghurlarda 1980-yillardin kéyin bir mehel untulushqa bashlighan “Poméshchik” atalghusining kompyutér oyunining nami sheklide qayta otturigha chiqishi Uyghurlargha bezi so'allarni élip keldi. Birnechche yil mabeynide “Yapon alwastilirini yoqitish” namidiki bir yürüsh kompyutér oyunlirining keng miqyasta tarqilishi nurghun xitay puqralirining yaponiyege bolghan tarixiy öchmenliki üchün bir rohiy melhem bolghanliqi melum. Emdilikte bolsa Uyghur analizchiliri, Uyghurlar diyarida 1980-yillarghiche muhim salmaqni igilep kéliwatqan “Poméshchik” atalghusining ornigha 90-yillardin kéyin ewj alghan siyasiy we idé'ologiye jehettiki teshwiqatlarda izchil qollinip kélin'gen “Milliy bölgünchi” atalghusining chiqqanliqini tekitleydu. Undaq bolsa 1980-yillardin kéyin tughulghan Uyghur yashliri üchün anche tonushluq bolup ketmigen “Poméshchik” lar qandaq ademler? bu heqte kanadadiki siyasiy analizchi ghulam yaghma ependi öz qarashlirini bayan qildi.

Derweqe “Poméshchik” atalghusi Uyghurlar diyarida köp qétimlap siyasiy teshwiqatning éhtiyaji üchün ishlitilgen. 2002-Yili tengritagh kino situdiyesi zor chiqim bilen ishligen “Qurban taghining béyjinggha sepiri” namliq filim pütün memliket miqyasida daghdugha bilen tarqitilghanidi. Filimda nechche ewladqiche Uyghur poméshchiklirining zulumi we iqtisadiy talan- tarajliri tüpeylidin qorsiqi toyghudek kiyim, uchisi illighudek kiyim körmigen tipik Uyghur déhqan qurban tulumning xitay kommunistlirining shapa'iti bilen jewri zulumdin xalas bolup, bextiyar turmushqa érishkenliki, buningdin cheksiz minnetdar bolghan qurban tulumning béyjingdiki maw zédunggha öz rehmitini ipade qilish üchün éshek minip béyjinggha barghanliqidek bir tipik weqelik bayan qilinidu. Qurban tulumning hékayisi Uyghurlar diyarida héchkimge natonush emes. Mezkur hékaye 1950-yilliridin bashlap Uyghurlar diyarida yürgüzülgen yerlik Uyghur baylirigha we poméshchiklargha qarshi siyasiy küreshning siyasiy teshwiqattiki inkasi bolghan bolsa, 1980-yillarda Uyghurchigha terjime qilin'ghan “Gaw yübaw” romanidiki “Ju zalimning yérim kéchide xorazni dorap chillishi” dek weqelikler Uyghur ottura mekteplirining edebiyat dersliklirige kirgüzülüp, poméshchiklarning emgekchi xelqning qan terini shorighuchi tebi'itining edebiy teswiri sheklide uzaq yillarghiche dersxanidin orun alghan idi. Mushu teriqide “Poméshchik” dégen uqum xuddi waba késilige oxshash bir qorqunchluq atalghu süpitide Uyghurlar diyarida ottuz nechche yil mabeynide siyasiy teshwiqattiki menggülük mawzu süpitide mewjut bolup keldi. Bu heqte se'udi erebistanning mekke shehiride olturushluq közge körün'gen jama'et erbabliridin ehmed mömin haji öz qarashlirini bayan qilip ötti.

Eyni waqitta qurban tulum éshek minip béyjinggha bérip özini poméshchiklarning jewri-zulmidin azad qilghan maw zédunggha öz teshekkürini bildürgen bolsa, Uyghurlar diyarida poméshchiklarning zulumi tüp yiltizidin qurutulghandin kéyin, Uyghurlarning, kompartiyedin minnetdar bolush ornigha 2013-yili bir a'ile Uyghurning tyen'enmén'gha bomba basqan aptomobilda hujum qilghanliqi heqqide toxtalghan ehmed haji öz qarashlirini éytip ötti.