Yaponiyelik tetqiqatchi oka: qazaqistan bilen özbékistan prézidéntliri hazirghiche textte olturiwatidu

Yaponiyede yéqinda neshr qilin'ghan “Qazaqistan tetqiqati” mejmu'eside tetqiqatchi okaning “Uzundin buyan qazaqistan'gha höküm sürüp kéliwatqan nazerbayif hökümiti” namliq siyasiy analiz maqalisi élan qilin'ghan. Aptor maqaliside sabiq sowétler ittipaqi parchilan'ghandin buyan ottura asiyada musteqil bolghan jumhuriyetler ichide peqetla qazaqistan bilen özbékistan prézidéntlirining izchil halda hazirghiche textte olturiwatqanliqini otturigha qoyidu.

Aptor“Insan beribir ölidü. Hoquqni menggü dawamlashturalmaydu. Biraq, bu ikki prézidént qachan texittin chüshidu? buni hazirghiche héchkim bilmeydu?” deydu.

Ziyaritimizni qobul qilghan yaponiyelik kishilik hoquq pa'aliyetchisi yüki xanim özbékistan heqqide toxtilip mundaq dédi:“2005 - Yili özbékistan prézidénti islam kerimof endijanda hakimiyetke qarshi tinchliq namayishi élip barghan, qollirida tömürning sunuqi yoq namayishchilargha oq chiriqip bigunah insanlardin 1500 ni öltürdi shundaqla 2006 - yili özbékistan'gha tughqan yoqlashqa kelgen kanada puqrasi hüseyin jélilni qolgha élip xitaygha tapshurup berdi. Hüseyin jélil hélihem xitay türmiside yétiwatidu. Undin bashqa kerimof térrorluqqa qarshi turush, jihad heriketlirige zerbe bérishni bahane qilip köpligen bigunah insanlarni türmige tashlawatidu. Bu peqet diktator islam kerimof mustebit siyasitining peqetla bir qisimidur.”

Maqalide qazaqistan prézidénti nezer bayifning sabiq sowétler ittipaqi dewrigiche qazaqistan kompartiyesi merkizi komitétining bash sékrétarliq wezipisini ötügenlikini, 1990 - yili kompartiyening körsitishi bilen prézidéntliqqa olturghanliqini bildüridu.

Aptor maqaliside qazaqistan musteqil bolghandin kéyin, qazaqistanda ötküzülgen bir qanche qétimliq saylamlarda izchil halda yuqiri awaz bilen prézidént bolup saylinip kéliwatqan, özi özgertish kirgüzüp yéngidin yolgha qoyghan qanunda prézidéntning üch qétimdin artuq saylinishigha yol qoyulmaydighanliqi éniq belgilen'gen bolsimu, emma nezerbayif asasiy qanun'gha qilche hörmet qilmay, özini menggülük prézidént bolushqa layiq körgenlikini, eger qazaqistanda bu xil mustebit hakimiyetke qarshi birer inqilab élip bérilmisa, uning ölgüche bu orunni boshitip bermeydighanliqini körsetken.

Qazaqistan parlaméntning nur sultan nezerbayifni qazaqistanning menggülük prézidénti qilip békitkenlikini we parlaméntning bu qararini prézidéntning xoshalliq bilen qobul qilighanliqini maqalide alahide eskertip ötken.

Qazaqistan'gha uzundin béri hökümranliq qiliwatqan nezerbayifning hoquqi üzlüksiz küchiyish bilen birge, uning hémayichilirining hakimiyet we parlaménttiki hoquq da'irisi barghanche kéngiyip hakimiyette teswirligüsiz ajayip bir xil mustebitlik tüzümlerning shekillinip bolghanliqi heqqide aptor maqaliside qisqiche toxtilip ötüdu.

Uning qarishiche, nezerbayif deslipide prézidént bolghanda uning héchqandaq partiyesi bolmisimu, biraq bashqa partiyiler uni qollap quwetligen. 1999 - Yili“Otan” partiyesi qurulup, nezerbayifni prézidéntliqqa körsetken. Kéyin u partiye “Nurotan” partiyesige özgertilgen.2007 - Yili asasiy qanun'gha yeni saylam qanunigha özgertish kirgüzülgendin béri izchil halda qarshi partiyelerning küchi barghanche ajizlap,tesir da'irisi eslidikidin tariyip barghan.

Aptorning éytishiche, qazaqistan prézidénti nursultan nezerbayif pütkül hoquqni changiligha kirgüzwélip, barliq ishlargha özi biwaste buyruq chüshürüp, parlamént qanunliridiki bezi maddilargha tüzitish kirgüzgenliki sewebidin qarshi partiyiler parlaméntqa kirelmigen.

Nezer bayifning 1995 - 2007 - yilliri arqa - arqidin asasiy qanun'gha tüzitish kirgüzüshni bahane qilip, meqsetlik halda saylamni kontrol qiliwalghanliqini aptor maqaliside alahide eskertip ötken.

Aptor hazirqi waqitning özide qazaqistandiki öktichi partiyelerning rehberliri qolgha élinip, uning ezalirigha hökümet türlük bésimlarni yürgüzgenliki sewebidin sheher we yéza - qishlaqlardiki awam xelq nezerbayifqa qarshi öktichi partiyelerni qollashtin özini qachurwatqanliqini, yighip éytqanda qazaqistanda hakimiyetke qarshi héchqandaq partiyining mewjut emeslikini körsetken.

Aptor maqaliside qazaqistan hakimiyitidiki emeldarlar heqqide toxtilip:“Xelq hakimiyet béshidiki rehberlerge ishenmeydu. Ularning xelqning dert - ehwali bilen kari yoq, ular peqetla hoquq we pulni közleydu” deydu.

Nezerbayif heqqide toxtalghan aptor maqaliside:“Nezerbayif xelqqe özini döletning atisi qilip körsitish üchün gerche özi hayat bolsimu, almatadiki prézidént baghchisigha heykilini turghuzdi. Bundaq qilishidiki yene bir seweb, özini xelqning menggü yad étip turushini qolgha keltürüsh” deydu.

Axirida, kishilik hoquq pa'aliyetchisi yüki xanim qazaqistandiki kishilik hoquq depsendichilikige uchrighan Uyghurlar heqqide özining qarashlirini bayan qilip ötti:“Qazaqistan'gha xitay zulumidin qéchip panahliq tilep kelgen köpligen Uyghur musapirlar qanun da'iriliri teripidin qolgha élinip xitaygha qayturup bérildi. Ular xitaygha qayturulghanidin kéyin ölümge höküm qilindi. Nezerbayif shangxey hemkarliq teshkilatining ezasi bolush salahiyitini bahane qilip, qazaqistanliq Uyghurlarning musteqilliq herikitini basturiwatidu shundaqla ularning pa'aliyet élip bérishini cheklewatidu.”

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.