16-Noyabir sériqbuya weqesi yaponiye metbu'atlirida keng orun aldi

Asahi shinbun, nippon kézay, yomi'uri shinbon gézitidiki 16-noyabir sériqbuya weqesige munasiwetlik bérilgen xewerler.

Mushu ayning 16-küni qeshqer maralbéshi nahiyisi sériqbuya saqchixanisining hujumgha uchrighanliqi toghrisidiki uchurlar yaponiye téléwiziye qanalliri, tor betliri we shundaqla gézitlerdin keng orun aldi.

Yaponiyede chiqidighan nopuzluq gézitlerdin asahi shinbun gézitining 17-noyabir sanidiki “Shinjangda 11 adem öldi. Saqchixana xadimliri hujumchilarni öltürdi” serlewhilik xewiride 16-noyabir qeshqer wilayitining maralbéshi nahiyisining sériqbuya saqchixanisigha hujum qilghan toqquz neper hujumchining saqchilar teripidin étip öltürülgenliki, saqchixana xadimliridin ikki nepirining yarilinip, ikkisining ölgenliki, emma weqede ölgen 11 neper ölgüchining millitining éniq emesliki, lékin ölgüchilerdin bir nepirining azsanliq millet bolushi éhtimalliqqa yéqinliqi bildürülgen.

Xewerde maralbéshi nahiyisi sériqbuya yézisida bu yil 4-ayda saqchilar bilen Uyghurlar arisida toqunush yüz bérip weqede 21 kishining ölgenlikini, weqeni xitay da'iriliri térrorluq hujum dep élan qilghanliqini bildürüsh bilen birge, 28-öktebir béyjing tyen'enménde yüz bergen aptomobil hujum weqesigimu xitay hökümet da'irilirining “Pilanliq élip bérilghan térrorluq heriket” dep baha bergenlikini bayan qilghan.

Yomi'uri shinbun gézitining 17-noyabirdiki “Ikki neper saqchixana xadimi we 9 neper hujumchi étip öltürüldi” dégen xewiride 16-noyabir kechte qeshqer wilayitining maralbéshi nahiyisi sériqbuya saqchixanisigha hujum qilish weqesi yüz bérip ikki neper saqchi yarilinip, ikki saqchining ölgenliki, 9 neper hujumchining étip öltürülgenliki,hujumchilarning Uyghur ikenliki toghrisida bezi éniqsiz melumatlarning barliqini bildürgen.

Xewerde 28-öktebir béyjing tyen'enménde aptomobil hujum weqesi bilen yéqinda shenshi ölkisining partkom xizmet binasining aldida partlitish weqesi yüz bergenlikini, emma xitay da'irilirining tyen'enménde yüz bergen aptomobil hujum weqesini térrorluqqa baghlap “Térrorluq hujum” dep élan qilghanliqini alahide eskertken shunadaqla bu ikki weqedin kéyin hökümet da'irilirining bixeterlik tedbirlirini kücheytkenlikini bildürgen.

Nippon kézay shinbun gézitining 17-noyabirdiki “Uyghur élida saqchixana hujumgha uchridi. Hökümet da'iriliri 11 kishining ölgenlikini ashkarilidi” dégen xewiride, qeshqer wilayitining maralbéshi nahiyisi sériqbuya saqchixanisigha 16-noyabir kechte 9 neper Uyghurning hujum qilghanliqini, ikki neper saqchining yarilinip,ikkisining ölgenlikini, 9 neper hujumchining saqchilar teripidin étip öltürülgenlikini bildürgen.

Xewerde, xitay da'irilirining weqening arqa körünüshi we sewebini ashkarilimighanliqini, emma xitay hökümet da'irilirining 28-öktebir tyen'enménde yüz bergen aptomobil hujum weqesidin kéyin Uyghur élida yüz bergen bu xildiki weqelerni tunji qétim ashkarilishi ikenlikini bildürüp, weqening kélip chiqish sewebi belkim xitay hökümitining tyen'enmén'ge aptomobil bilen hujum qilish weqesi yüz bergendin kéyin, Uyghurlar üstidin élip barghan qattiq basturush siyasitige qarita “Uyghurlarning qarshiliq körsitish, naraziliq bildürüsh herikiti bolushi mumkin” déyilgen.

Xewerde yene “Bu weqe yerlik xitay hökümitige qarshi élip bérilghan qarshiliq herikiti bolup, belkim bu heriket tizdin bashqa rayonlarghimu tarqilishi mumkin, xitay hökümiti tyen'enmén aptomobil hujum weqesidin kéyin Uyghur élidiki saqchi, qoralliq saqchi we bashqa qoghdash xadimlirigha, kocha charlash, kimlik tekshürüsh jeryanida Uyghurlargha qattiq qol bolushni élan qilghanliqi üchün, bu xildiki weqeler kélip chiqqan. Yerlik hökümet emdi chüchüshi mumkin” déyilgen.

Nippon kézay shinbun gézitining bu heqtiki xewiride maralbéshi nahiyisi sériqbuyida yüz bergen weqedin kéyin saqchi da'irilirining weqede ölgüchi hujumchilarning a'ile tawabi'atliridin 10 din oshuq kishining hujumchilarning saqchixanigha hujum qilishigha yardemleshken dégen bahane‏- seweb bilen qolgha élin'ghanliqi shundaqla shu etrapta olturushluq Uyghurlardin 40-50 kishining saqchixana aldigha topliship saqchilarning oq chiqirip adem öltürüshige naraziliq bildürgenlikimu ilgiri sürgen.

Nippon kézay shinbun gézitining 18-noyabirdiki xewiride 16-noyabir maralbéshi nahiyisi sériqbuya saqchixanisigha hujum qilish weqesi yüz bergendin kéyin saqchilar nahiyining hemme jaylirigha tekshürüsh ponkitlirini qurup, nahiyige kirip-chiqish yollirini qamal qilip, tekshürüshni kücheytkenlikini, amanliq xizmitini kücheytish qeshqer shehiridimu élip bérilip 17-noyabir kechtin bashlap pütkül qeshqer shehiride saqchi, qoralliq saqchilarning qattiq charlash, basturush élip bériwatqanliqini bildürgen.

Xewerde xitay hökümet da'irilirining weqege munasiwetlik bezi uchurlarni kontrol qiliwatqanliqini, weqening kélip chiqish sewebini ashkarilimay, basturushni kücheytiwatqanliqini eskertken.

Xewerde yene, Uyghur élida bu xildiki weqelerning üzülmey yüz bérip turuwatqanliqini, pichan lükchün weqeside 30 kishining ölgenlikini bayan qilip ötken.

Xewerde yéqinda xitayda échilghan 3-omumiy yighindimu xitay kompartiyisi jem'iyet muqimliqini qoghdashni kücheytishni tekitlesh bilen birge, Uyghurlarning hökümetke qarshiliq bildürüsh heriketlirinimu qattiq basturush qarar qilin'ghanliqini ilgiri sürgen.

Xewerde yene 17-, 18-noyabir künliri Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari jang chünshenning milletler ittipaqliqini kücheytish, jem'iyet amanliqini qoghdash toghrisida bergen yolyoruqi toghrisidimu toxtalghan.

Ziyaritimizni qobul qilghan xitaydiki milletler mesilisi tetqiqatchisi nako xanim bu weqe üstide özining qarashlirini bayan qildi:
-Bu weqe xitay hökümitining Uyghurlarni basturush siyasitining özgermesliki sewebidin üzlüksiz yüz bériwatqan mesile dep qaraymen.

Awaz ulinishidin tepsilatini anglang.