Xitay kélichekte teywendimu jaza lagérlirini quramdu?
2022.08.05
Amérika awam palatasining re'isi nensi pélosi xanimning teywen ziyariti munasiwiti bilen taratqularning ziyaritini qobul qilghan xitayning fransiyede turushluq bash elchisi lu shayé bu ziyaretni “Netijisiz ighwagerchilik” dégen. U yene “Teywenni birlikke keltürgendin kéyin, teywenliklerni qayta terbiyeleymiz” déyish arqiliq, xitayning Uyghur diyarida yolgha qoyghan jaza lagérliri tüzülmisini teywen'ge, shundaqla chet ellergimu ékisport qilidighanliqidin basharetler bergen. Xitay bash elchisining bu sözi gherb metbu'atlirining küchlük diqqitini tartqan.
Lu shayé fransiyening BFM téléwiziye qanilining ziyaritini qobul qilghanda mundaq dégen: “10 Yil ilgiri, 20 yillar ilgiri teywenlikler birlikni qollayti. Teywen démokratik tereqqiyat partiyesining esebiy teshwiqatlirining netijiside teywenning musteqilliqini qollaydighanlarning nisbiti örlep ketti. Birlikke keltürgendin kéyin, biz qayta terbiyelesh élip barimiz. Ishinimizki, teywenlikler shu chaghda birlikni yene qollaydu.”
Mutexessisler buninggha bina'en, xitayning Uyghur diyarida yolgha qoyghan “Qayta terbiyelesh” namidiki jaza lagérliri tüzülmisini awal xongkonggha yötkep, arqidin teywendimu ijra qilmaqchi boliwatqanliqini, eger dunya elliri xitay mustebit hakimiyitige ünümlük taqabil turmighanda, xitayning bu tüzülmini pütün dunyagha ékisport qilidighanliqini ilgiri sürüshken.
Xitayning fransiyede turushluq bash elchisi lu shayéning bu pikirliri muhajirettiki Uyghurlarningmu küchlük diqqitini tartqan. D u q mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependi bu heqte toxtalghanda, téxi ikki yil ilgiri sherqiy türkistanning ay-yultuzluq kök bayriqini kötürüp chiqip: “Biz ikkinchi shinjang bolup qalmayli” dep namayish qilghan xongkongluqlarning hazir öz erkinlikini yoqatqanliqini, bu tehditning nöwette teywenliklerningmu béshigha kéliwatqanliqini tilgha aldi.
“Uyghur edliyesi arxip ambiri” ning mudiri, norwégiye Uyghur komitétining re'isi behtiyar ömer ependi bu xususta toxtalghanda, xitayning “Qayta terbiyelesh” namidiki jaza lagérliri tüzülmisidin nomus qilish uyaqta tursun, belki uningdin pexirlinidighan bir anggha ige ikenlikini, bu tüzülmini dunyadiki mustebit döletlerge örnek qilip körsitip, aqiwette pütün dunyagha ékisport qilish niyitide ikenlikini ilgiri sürdi.
Shiwétsiyede turushluq d u q ning bayanatchisi dilshat réshit, xitayning fransiyede turushluq bash elchisi lu shayéning bu sözliridin xitayning sherqiy türkistandiki jaza lagérliri tüzülmisidin pat arida waz kéchish niyitide emeslikini, bu sözning xitayning dunyagha zomiger bolush niyitide boluwatqanliqini yene bir qétim ispatlap bergenlikini eskertti.