тайландтики партлаш вәқәсиниң уйғурларға четилиши чәтәл ахбаратлириниңму диққитини қозғиди. көзәткүчиләр бу һәқтики мулаһизилиридә тайландтики партлашниң уйғурларға четишлиқ болуш еһтималлиқи хитай һөкүмитиниң уйғурларға йүргүзүватқан зәрбә бериш сияситини йәнә бир қетим кишиләрниң ядиға салди, дәп баһа бәргән.
тайландниң баңкок шәһиридә 20 дин артуқ кишиниң өлүмигә сәвәб болған партлаш үстидә тәкшүрүш техи аяғлашмиған болсиму, әмма тайланд сақчи даирилири бу қетимлиқ партлаш вәқәсиниң җинайәт гумандарлири дәп тутқун қилинған мирәли йүсүп вә бу вәқәниң пиланлиғучииси дәп қариливатқан абдурахман абдусаттарниң һәр иккисиниң туғулған йери шинҗаң, дәп йезилған хитай паспортлуқ кишиләр икәнликини тилға елиши билән хәлқараниң диққити йәнә уйғурларға мәркәзләшти. бүгүн бу һәқтә "йәршари вә мәктуплар" намлиқ гезиттә елан қилинған мулаһизидә, мәзкур вәқәниң хитай һөкүмитиниң уйғурларға қиливатқан бастуруш сияситини йәнә бир қетим йоруққа чиқирип бәргәнлики билдүрүлди.
мухбир натан вәндеркилиппи тәрипидин йезилған мақалидә, йеқинқи йилларда тайландқа қанунсиз йоллар арқилиқ кирип, бу йәрдин башқа йоллар арқилиқ түркийәгә қачидиған уйғурларниң көпләп кәткәнлики, уларниң ениқ санини билиш мумкин болмисиму, әмма тайланд сақчи даирилириниң қолиға чүшүп қалғанларниңла нәччә йүздин ашидиғанлиқиға қариғанда, қачақ йоллар арқилиқ тайландқа кириватқан уйғурларниң санини миңдин ашиду, дәп қарашқа болидиғанлиқини билдүргән. у австралийә университетиниң профессори, уйғур ели тәтқиқатчиси майкил киларкниң сөзини нәқил қилип туруп, буниң уйғурларниң тунҗи қетим юртлирини ташлап қечиши әмәсликини, гоминдаң мәзгилидә вә хитай коммунистлири кәлгәндин кейинму бир қанчә қетимлиқ зор көч-көчләрниң болғанлиқини мисаллири билән берип өткән. тәтқиқатчи майкил киларк әпәнди мухбирға "уйғурларниң һазирқи бу қечиш долқуни худди әйни йиллардикигә охшашла уларниң хитай һөкүмитиниң йәрликтики сиясәтлиригә болған наразилиқидин болмақта" дегән. у йәнә әскәртип "бу әһвал шундақла һәм хитай һөкүмитиниң сөзлиридики зиддийәтни илгирилигән һалда йорутуп бериду. чүнки хитай бир яқтин өз чеграси ичидә террорлуқ тәһдити барлиқини илгири сүргән болса, йәнә бир яқтин болса хитайниң миллий сияситиниң шинҗаңға параванлиқ вә муқимлиқ елип кәлгәнликини илгири сүрүп кәлгән" дегән.
мухбир натан вәндер килиппи мақалиси давамида, хитай һөкүмитиниң муқимлиққа капаләтлик қилиш сиясәтлириниң охшаш вақитта йәрлик мәдәнийәтни аҗизлаштуруш вә уни контрол қилишниму өз ичигә алидиғанлиқини билдүргән вә мунуларни баян қилған: "хитай һөкүмитиниң сиясәтлири узун муддәтлик қамақ җазалирини вә қаттиқ тәқиб қилишни өз ичигә алған. улар уйғур ата-анилириниң балилириға дин өгитишигә арилишиду. мәктәпләрдә нурғун дәрсләрни уйғур тилида бериш әмәлдин қалдурулған. уйғур елиниң бир қисим җайлирида йәрлик һөкүмәтләр һәтта мусулман аммисиға һарақ-тамака сетишни тәшвиқ қилиш арқилиқ муқимлиқни сақлашқа урунди. адәттә уйғур елида һөкүмәт вә дөләт органлиридики хизмәтчиләрниң иш орнида намаз оқуши чәклиниду. рамзан мәзгилидә рози тутуши чәклиниду. мәсчит әтраплири вә пойиз истансилирини һәрбийләр худди уруш вақтиға охшаш аптоматик қораллар билән қораллинип чарлайду."
мухбир юқиридики әһвалға қарита тәтқиқатчи майкил киларк әпәндиниң сөзини нәқил қилған. майкил әпәнди сөзидә "мәнчә бу йәрдики мәсилә, хитай һазир өз қоли билән өзигә бала териватиду. хитай тинч йоллар арқилиқ наразилиқини ипадиләйдиған вә өктичилик қилидиған йолларни етивәткәндин кейин, у йәрдә қалидиғини пәқәт зораванлиқ болиду. шуңа бундақ бир шараитта бир қисим уйғурлар хәлқара җиһад һәрикитигә қатнишиш арқилиқ хитай һакимийитигә вә яки империализмға қарши күрәш қилмақчи болған болсиму һәйран қалғучилики йоқ" дегән.
мухбир сөзидә, хитайдин қечип чиқиватқан уйғурларниң зади қанчилик дәриҗидә бундақ зораванлиққа иштирак қилиш нийити барлиқиниң ениқ әмәсликини, чүнки нурғунлириниң пәқәтла өзлиригә яхширақ һаят издәпла чәтәлләргә чиқидиғанлиқини, уларниң қанунсиз йолларни таллишидики сәвәбниң болса уйғурларниң паспорт елиштики қийинчилиқтин келип чиққанлиқини билдүргән. мухбир йәнә җорҗ вашингтон университетиниң профессори шан робертисниму зиярәт қилған. шан робертес әпәндиму сөзидә нурғун уйғурларниң мәқситиниң пәқәт хитайдин қечиш икәнликини, радикал гуруппиларға қатнишип қалған уйғурларниңму бир қисимлириниң бу гуруппиларға тасадипий қатнишип қалғанлиқини, йәни бу кишиләр ят әлгә қечип чиққанда мушундақ тәшкилатларға адәм қобул қилидиғанлар билән тонушуп қалғанлиқтин болғанлиқини билдүргән.
мухбир натан мақалиси ахирида, хитай һөкүмитиниң чәтәлләргә қечип кәткән уйғурларни қайтуруп әкетиш үчүн зор күч чиқиридиғанлиқини, әтраптики қошна дөләтләргә адәттә мәбләғ селиш, тиҗарәт қилиш вәдилири билән қечип чиққан уйғурларни қайтуруп әкитидиғанлиқини, уларға һәтта терроррлуқ җинайити артидиғанлиқини вә һазирғичә қайтуруп кетилгән нурғун уйғурларниң из-дерикиниң болмиғанлиқини баян қилған.