Түркийә, сүрийәлик мусапирлар билән бирликтә уйғурларғиму пуқралиқ берәрму?

Сүрийәлик көчмәнләрниң түркийә чеграсидин бөсүп кириватқан көрүнүши. 2015-Йили 14-июн.

Түркийә дөләт рәиси рәҗәп таййип әрдоған роза һейт мунасивити билән мухбирларға бәргән баянатида, сүрийәлик мусапирларни түрк пуқралиқиға қобул қилидиғанлиқини ейтти.

Түркийә дуняда әң көп мусапир қобул қилған дөләтләрдин бири һесаблиниду. Түркийә һөкүмәт баянатчиси нуман қуртулмуш әпәндиниң ейтишичә, түркийәдә 3 милйон әтрапида мусапир бар икән. Буларниң ичидә уйғурларму бар.

Түркийәдики уйғурлар арисида “сүрийәлик мусапирлар қатарида уйғурларғиму пуқралиқ берәрму?” дегән соал пәйда болди.

Түркийә дөләт рәиси рәҗәп таййип әрдоған 7-айниң 5-күни истанбулда рози һейт намизидин чиқипла бәргән баянатида, сүрийәликләргә түркийә пуқралиқи беридиғанлиқини тәкитлиди.

Мундақ деди: “сүрийәлик қериндашлиримизниң ичидә түркийә пуқраси болушни халайдиғанлар бар. Бу қериндашлиримизға бу ярдәмни қилиш арқилиқ уларға пуқралиқ беримиз. Һазир сүрийәлик мусапирларни лагерларда вә һәрқайси вилайәтләрни инсаний болмиған шәртләрдә күткәнниң орниға, бу кишиләрниң ичидә көп санда ихтисаслиқ адәм бар. Дөлитимиз бу кишиләрдин пайдилиниш күчигә игә. Ортақ мәдәнийәткә игә болған бу кишиләрдин бизму пайдиланған болимиз, һәмдә буларни қейин вәзийәттә яшаштин қутулдурған болимиз.”

Дөләт рәиси рәҗәп таййип әрдоған һөкүмәт рәһбәрлири билән көп қетим бу һәқтә музакирә елип берип сүрийәлик мусапирларни вәтәндашлиққа елишни ойлишиватқанлиқини баян қилди.

У мундақ деди: “һөкүмәт билән көп қетим бу һәқтә музакирә елип бардуқ. Һәр хил тәдбирләрни елип туруп бу қәдәмни етишни мувапиқ көрүватимиз. Оқуған сүрийәликләрни ғәрб дөләтлири елип кетиватиду. Биз пуқралиққа алмиғанлиқимиз үчүн, улар у дөләтләргә кетишкә мәҗбур қеливатиду. Биз һәр қайси вилайәтләргә сүрийәлик мусапирларни җайлаштуруп уларниң карханиларда хизмәт тепишиға ярдәм қилишни ойлаватимиз.”

Түркийә дөләт рәиси рәҗәп таййип әрдоған 5-июл күни байрам мунасивити билән түрк ахбарат органлириға бәргән баянатлириға дегәндәк, сүрийәлик мусапирларға пуқралиқ бәрсә, уйғур мусапирларниң рәсмийәтлири қандақ болар? бу пәқәтла сүрийәликләргә қаратқан бир сиясәтму, яки башқа дөләтләрдин кәлгән мусапирларму бу сиясәттин пайдилиналамду?

Бу һәқтә көз қаришини игиләш үчүн шәрқий түркистан мәдәнийәт вә һәмкарлиқ җәмийити рәиси һидайәтуллаһ оғузхан әпәнди вә түркийә истратегийәлик чүшәнчә институти мутәхәссиси доктор әркин әкрәм әпәндиләр билән сөһбәт елип бардуқ.

Доктор әркин әкрәм әпәнди түркийә сүрийәликләргә қарита қанун мақуллап башқа дөләтләрдин кәлгән мусапирларниму, болупму уйғур мусапирларниму пуқралиққа қобул қилиш еһтимали барлиқини тәкитлиди.

Түркийә дөләт рәиси рәҗәп таййип әрдоған түркийәниң йетишкән һүнәрвән адәмләргә еһтияҗи барлиқини, сүрийәлик мусапирлар ичидики зиялийлардин түркийәниң пайдилинидиғанлиқини илгири сүргән иди. Дотсент доктор әркин әкрәм әпәнди, уйғурларниң ичидиму көп оқуған, кәсип әһли кишиләрниң барлиқини, түркийәниң бу сияситидин уйғурларниңму пайдилиналайдиғанлиқини тәкитлиди.

У, һәрқандақ бир адәмниң әркин дөләткә кетиш әркинлики барлиқини, әмма бәзи кәсиптики уйғурларниң чәтәлгә чиққандин кейин қийинчилиққа дучар болуватқанлиқини баян қилди.

Истанбулда паалийәт елип бериватқан шәрқий түркистан маарип вә һәмкарлиқ җәмийити рәиси һидайәтуллаһ оғузхан әпәнди 3 милйон сүрийәликкә пуқралиқ беридиған түркийәниң бирнәччә миң уйғурға пуқралиққа беридиғанлиқиға ишинидиғанлиқини тәкитлиди.

Түркийә җумһурийити дөлити ахирқи қетим “5-июл үрүмчи вәқәси” дин кейин 2010-йилида 3 миң әтрапида уйғурға пуқралиқ бәргән иди. Түркийәниң сабиқ дөләт министири бүләнт аринч әпәндиниң баянатиға асасланғанда, түркийәдә 260 миң әтрапида уйғур бар икән.