Қазақистандики уйғур мәктәплири 2018-2019-оқуш йилини тамамлиди

Абдулла розибақийеф намидики 153-мәктәп-гимназийәдә өткән “ахирқи қоңғурақ” мурасимидин көрүнүш 2019-йил 25-май, алмута.

Игилинишичә, хитай коммунистик һакимийити бүгүнки күндә уйғур елидә җаза лагерлири сияситини кәң даиридә елип бериватқан бир вақитта муһаҗирәттики уйғурлар буниңға қаттиқ қаршилиқ көрсәтмәктә. Ана тилини сақлаш, миллий маарипини раваҗландуруш әнә шу қаршилиқниң ярқин бир ипадиси сүпитидә мәйданға чиқмақтикән.

Кейинки вақитларда бу йөнилиштә дуняниң һәр қайси мәмликәтлиридә яшаватқан уйғурлар өзлири туруватқан мәмликәтләрдики бар шараитлардин пайдилинип, түрлүк ишларни елип бармақта. Шу җүмлидин қазақистандики уйғурларму қазақистан һөкүмитиниң мәмликәттә яшаватқан башқа хәлқләрниң өз ана тилини сақлаш, миллий маарипини раваҗландуруш йөнилишидә яритип бериватқан мумкинчиликлиридин пайдиланмақта. Йеқинда қазақистан бойичә барлиқ мәктәпләрдә өткүзүлгән “ахирқи қоңғурақ” мурасими шуниң испати болди.

25-Майда қазақистан билим вә илим министирлиқиниң пәрманиға бенаән қазақ, рус, уйғур, өзбек, таҗик тиллиқ мәктәпләрдә 2018-2019-оқуш йилиниң тамамлиниш мунасивити билән “ахирқи қоңғурақ” мурасими болуп өтти. Биз уйғурлар зич олтурақлашқан алмута шәһириниң достлуқ мәһәллисидә 1964-йилдин буян паалийәт елип бериватқан абдулла розибақийеф намидики 153-мәктәп-гимназийәни зиярәт қилдуқ. Мәзкур гимназийә шәһәр бойичә әң үлгилик мәктәпләрниң бири болуп, у 2017-йили “юнеско тәркибидики мәктәпләр” қатариға киргән иди.

Зиялийлар, җәмийәтләр вәкиллири, мәктәп коллектипи, юрт-җамаәтчилик қатнашқан бу мурасим қазақистан җумһурийитиниң дөләт гимни билән башлинип, риясәтчиләр мурасимға кәлгән меһманларни қисқичә тонуштуруп өтти. Униңда сөзгә чиққан ана тилида билим елишниң әвзәлликлири, мәзкур гимназийәниң йәткән утуқлири, уйғур мәктәплиридики оқуш сапасини техиму яхшилиниш, уйғур балилириниң яхши нәтиҗиләргә еришишини тәминләш вә башқиму мәсилиләр әтрапида өз пикирлирини оттуриға қойди.

Мурасим уйғур оқуғучилириниң ана тилида, шундақла қазақ, рус вә башқиму тилларда орундиған нахша-сазлири, усуллири, ейтқан шеирлири билән давамлашти. Униңда үлгилик оқуғучилар вә муәллимләр пәхрий ярлиқлар вә баһалиқ совғилар билән тәқдирләнди.

Бүгүнки күндә қазақистан һөкүмити уйғур мәктәплиригә қандақ ғәмхорлуқларни көрситиватиду? уйғур мәктәплириниң маддий-техникилиқ тәминлиниши қанчилик дәриҗидә?

Радийомиз зияритини қобул қилған абдулла розибақийеф намидики 153-мәктәп-гимназийәниң мудири шавкәт өмәроф әпәнди мундақ деди: “бүгүнки күндә маарип министирлиқи яки йәрлик хираҗәт аҗритиш идариси уйғур, қазақ яки рус мәктәп дәп бөлмәйду. Қазақистан пуқралири болғанлиқтин, омумий қаидә бойичә китаблар чиқирилиду, барлиқ мәктәпләргә охшаш маддий-техникилиқ базини йәткүзүп бериду, мәбләғ охшаш бөлүниду.”

Игилинишичә, уйғурлар оттура асияниң қирғизистан, өзбекистан, түркмәнистан җумһурийәтлиридиму яшайду. Мәзкур мәмликәтләрдики уйғурлар ана тилини сақлаш үчүн немә қилиши керәк?

Шавкәт өмәроф бу җумһурийәтләрдики әһвалниң қазақистандин кәскин пәрқлинидиғанлиқини илгири сүрүп, мундақ деди: “башқа җумһурийәтләрдә мундақ мәктәпләрниң йоқлуқи наһайити еғир мәсилә. Бирақ һәр бир милләт өзиниң тилини, мәдәнийитини сақлап қелиш үчүн әң муһими тәрбийәни өйдин башлаш керәк. Униңдин башқа мәдәнийәт мәркәзлири, фондлар бар. Шулар арқилиқ йәкшәнбилик яки кәчлик мәктәпләрни ечишқа болиду. Әлвәттә, буни шу йәрдики һөкүмәт орунлири билән келишип, шу мәсилини һәл қилишқа болиду.”

Қазақистандики миллий маарип җанкөйәрлириниң дейишичә, һазир болупму уйғурлар зич олтурақлашқан йезилардики аһалиләр арисида йәнила балилирини рус тиллиқ мәктәпләргә берип, совет дәвридики “рус тилини билмигәнниң келәчики йоқ” дегән чүшәнчидин қутулалмай келиватқанларму аз әмәс икән.

Алмута вилайити әмгәкчиқазақ наһийәсиниң исмаил саттароф намидики ғәйрәт оттура мәктипиниң педагог-уюштурғучиси абдулҗан азнибақийеф әпәндиниң ейтишичә, уйғурлар арисида ана тилиға болған көз қарашниң суслишиши узундин буян сақлинип келиватқан һадисә икән. Бу һазирқи күндә қазақистан уйғур җамаәтчиликини қаттиқ әндишигә селиватқан җиддий мәсилиләрниң бири болуп қалмақта. У мундақ деди: “өткән йили бәзи мәктәпләрдә уйғур синипниң ечилишиға бала сани йәтмәк түгүл, бирму бала ана тиллиқ синипқа қәдәм басмиған. Һелиму җан көйдүрүп йүргән, миллий ғурури үстүн ака-һәдилиримиз бар икән, болмиса, қалар күнимиз мүшкүл иди. Сәвәбини уқушуп көридиған болсақ, бирла сәвәб: уйғур тилиниң келәчики йоқмиш. Өзимизниң путиға өзимиз палта чепиватимизғу, ахир. Келәчики йоқ болса, көңли даласидәк кәң-бепаян қазақ хәлқи ана тиллиқ мәктәп-синипларни бекардин ечип берәттиму?! миллий ғурури бар киши пәрзәнтлирини ана тиллиқ мәктәпләрдә оқутиду! миллитиниң шанлиқ тарихини, қәдимий мәдәнийитини, гүзәл әдәбиятини билишкә тегишлик һәм.”

Абдулҗан азнибақийефниң ейтишичә, миллий маарип җанкөйәрлири һәр йили дегүдәк, ана тиллиқ мәктәп-синипларда билим еливатқан оқуғучилар арисида һәр түрлүк мусабиқә-көврүкләрни өткүзүп, уйғур қиз-йигитлириниң ана тилиға, миллий маарипқа болған муһәббитини күчәйтмәктикән.

Дуня уйғур қурултийи маарип комитетиниң мудири, доктор дилнур қасимова ханимниң пикричә, муһаҗирәттики уйғурларниң ана тилини сақлаш вә раваҗландуруш дуня уйғур қурултийиниң муһим вәзипилиридин бири болуп һесаблинидикән.

Дилнур қасимова мундақ деди: “дуня уйғур қурултийи, уйғур академийәси, уйғур тәтқиқат институти қатарлиқлар бирлишип, ана тили мәктәплирини, курслирини ачмақта. Биринчиси, дөләт мәктәплири йенида ана тилини оқутуш синиплири яки дәрсләр ечилиду. Иккинчиси, шәхсий мәктәпләр ечиш. Үчинчиси, тил курслири. Уларниң алдида оқутуш, программилар түзүш, дәрсликләр йезиш охшаш мәсилиләр туриду. Буниң үчүн қазақистандин қатнашқан бир түркүм алимлар дәрсликләрни, методикилиқ қоралларни һәмкарлиқта түзүш программисини пиланлаватиду.”

Дилнур қасимованиң пикричә, бу җәһәттә қазақистанлиқ уйғурлар бай тәҗрибигә игә болуп, өз ара һәмкарлиқни күчәйтиш муһим әһмийәткә игә икән. У йәнә мундақ деди: “бизниң тәҗрибимиз көрсәткәндәк, мәктәпләрдә ана тилида оқуған балилар алий мәктәпләргә чүшәләйду. Мениңчә, чәтәл уйғур мәктәплири билән муәллим, оқуғучи алмаштурсақму болиду. Шуниң үстидә ойлансақ болиду.”