Xitayning “Jenubiy shinjang xizmet yighini” we uning Uyghur irqiy qirghinchiliqi bilen bolghan munasiwiti

Xitay 26-féwral ürümchide atalmish “Jenubiy shinjang xizmet yighini” ni achqan. Mezkur yighin'gha shinjang Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari ma shingruy riyasetchilik qilghan. Ma shingruy: shi jinpingning yéngi dewrdiki xitayche alahidilikke ige sotsiyalizm idiyesini yétekchi qilip, shi jinpingning shinjang xizmiti yighinidiki muhim sözining rohigha asasen, partiyening yéngi dewrdiki shinjangni idare qilish istratégiyesini emeliyleshtürüsh؛ shundaqla, ‛shinjang bir shahmat taxtisi, jenubiy shinjang bolsa bu shahmat taxtisining közi‚dégen sözning chongqur menisini we emeliy teleplirini yaxshi igilep, bixeterlik asasida tereqqiy qildurush, bixeterlik asasida échiwétishni ching tutup, jenubiy shinjangning tereqqiyatigha tosalghu bolidighan halqiliq amillarni tépip chiqip we hel qilip, xitayche zamaniwilishishta shinjangni septin chüshürüp qoymasliqqa kapaletlik qilish” ni tekitligen.

Undaqta atalmish “Jenubiy shinjang xizmet yighini” zadi qandaq yighin?

“Jenubiy shinjang xizmet yighini” bolsa, qeshqer, xoten, aqsu, qizilsu, bayin'gholin qatarliq jaylarni bashqurush, bolupmu bu jaylardiki Uyghurlarni pütünley tizginlesh meqsitide échilidighan yighin hésablinidu. Mezkur yighin deslep 2014-yili échilghan bolup, eyni chaghda “Esebiylikni yoqitish, térrorluqqa zerbe bérish we milletler ittipaqliqini kücheytish” mezkur yighinning bash témisi bolghan. Shuningdin étibaren bu yighin köp qétim échilghan bolup, hazirgha qeder qanche qétim échilghanliqigha da'ir uchur yenila namelum. Emma bu yighinning atalmish iqtisadiy tereqqiyat namida Uyghurlargha qarita medeniyet we irqiy qirghinchiliq élip bérish üchünla échilghanliqida shek yoq. Bundaq déyishimizdiki sewebmu, mezkur yighinning asasen töwendiki bir qanche nuqtilardin halqip baqmighanliqi üchündur. Yeni, bu yighin dawamliq jenubiy shinjangni muqimliq we bixeterlik sherti astida tereqqiy qildurush؛ esebiylikni tügitish siyasiti astida diniy pa'aliyetlerni qattiq cheklesh, Uyghurlarning diniy erkinliklirini boghush؛ milletler ittipaqliqi namida Uyghur tili, medeniyet, ma'aripini cheklep, Uyghurlarni xitaylargha assimilyatsiye qiliwétish؛ zor kölemde xitay köchmenlirini köchürüp kélish؛ Uyghurlarni xitay ölkilirige yötkesh yaki bashqa yurtlargha tarqaqlashturush qatarliqlardur.

Yéqinqi yillardin buyan, xitay atalmish “Jenubiy shinjangni tereqqiy qildurush” sho'ari astida, bir qatar siyasetlerni otturigha chiqirip, atalmish iqtisadiy tereqqiyat we ul esliheliri qurulushi arqiliq jenubiy shinjangning namrat halitini özgertidighanliqini jar sélip keldi. Emma atalmish “Tereqqiyat siyasiti” ning keynide kishini chöchütidighan bir heqiqet yoshurun'ghan bolup, bu heqiqet del, xitayning Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliq pilani idi.

2014-Yilidin buyan xitay köp qétim atalmish “Shinjang xizmet yighini” chaqirghan bolup, jenubiy Uyghur éligha qaratqan siyasetlirini toxtimay yéngilap turdi. Atalmish “Jenubiy shinjang xizmet yighini” ni xitayning Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliq pilanining yadrosi dések tamamen bolidu. Chünki, atalmish yighinda izchil tekitlinip kelgen jenubiy Uyghur élide “Esebiylik we térrorluqni yoqitish” sho'ari, emeliyette jenubiy Uyghur élini Uyghursizlashturushni nishan qilghan. Bu wejidin xitay jenubiy Uyghur élide mejburiy shekildiki xitaylashturush siyasetlirini yolgha qoyup, Uyghurlarning en'eniwi turmush adetlirini pütünley weyran qildi. Shundaqla Uyghurlarni eslidiki millet alahidiliki pütünley perqliq bolghan, musteqil til, medeniyet we tarixiy arqa körünüshke ige bolghan halettin, medeniyetsiz, kimliksiz, milletsiz bir topluqqa aylandurushqa tirishti.

Xitay atalmish “Jenubiy shinjangni tereqqiy qildurush” siyasetlirini küchep teshwiq qildi. Lékin bu “Tereqqiyat siyasetliri” Uyghurlarning turmush sewiyesini yuqiri kötürüsh emes, belki ularni yildin yilgha namratliq patqiqigha paturup keldi. Andin xitay “Namratliq” ni bahane qilip, Uyghurlarning yerlirini qayta teqsim qilish, xitay köchmenlirini köchürüp kélish, yerleshtürüsh we yardem bérish arqiliq, Uyghurlarning yashash muhiti we iqtisadiy menpe'etige tehdit peyda qildi. Xitaylarning jenubiy Uyghur éligha köplep yerleshtürülüshi we bu mesilining Uyghurlarning menpe'etige ziyan yetküzüshi, Uyghurlar bilen xitay aqqunliri arisidiki ziddiyetlerni téximu éghirlashturdi. Démek xitay, Uyghurlarni yashash imkanliridin ayrish arqiliq, ularning musteqil millet gewdisini nabut qilish, bu arqiliq ularni özi üstidiki herqandaq zulumgha bolghan qarshiliq iqtidarini yoqatmaqchi boldi.

“Shinjang bir shahmat taxtisi, jenubiy shinjang bolsa bu shahmat taxtisining közi” dégen sözning xuddi ma shingruy éytqandek “Chongqur menasi bar” liqi muqerrer. Xitay yéqinqi yillardin buyan bu sözni toxtimay teshwiq qilip keldi hem kéliwatidu. Emeliyette, bu sözning menisi, “Uyghur élini uzun muddet kontrol qilmaqchi bolsa, aldi bilen jenubiy Uyghur élini toluq kontrol qilip, Uyghurlarning jenubiy Uyghur élidiki tesirini pütünley tazilap yoqitish kérek” dégenliktur. Xitayning bundaq déyishidiki sewebmu, pütkül Uyghur élide Uyghurlarning 80 pirsentige yéqin nopusi jenubiy Uyghur éligha merkezleshken. Jenubiy Uyghur éligha merkezleshken Uyghur nopusi, del Uyghurlarning millet alahidiliki, tili we medeniyetlirini saqlashta muhim rol oynap kelgen. Halbuki, del bu xil alahidilik xitayning Uyghur élide yürgüzüwatqan mustemlike siyasetlirining emeliylishishide zor tosalghu peyda qilalighan muhim amildur. Chünki xitay jenubiy Uyghur élini Uyghursizlashturush arqiliq, Uyghurlarning medeniyet we jem'iyet qurulmisini özgerteleydu؛ xitayning Uyghur élidiki mustemlikisining héchqandaq qarshiliqqa uchrimasliqigha kapaletlik qilalaydu؛ shuning bilen teng tashqiy dunyaning xitayni Uyghur irqiy qirghinchiliqi bilen eyiblesh imkanlirinimu pütünley yoqitip tashliyalaydu!

Bu wejidin “Shahmat taxtisining közi” ni tizginlesh, emeliyette Uyghurlarni pütünley assimilyatsiye qilip yoqitish dégenlik bolup, xitayning Uyghur élidiki mewjutluqini qanuniy asasqa ige qilidighan birdinbir yoldur. Jenubiy Uyghur élini xitaylashturush arqiliq, bu rayonda Uyghur nopusining mutleq üstünlükke ige bolushtek halitini özgertkili bolidu. Hetta Uyghurlarning qarshiliq heriketlirini yiltizidin qomurup tashlap, Uyghur élide xitayning mustemlike siyasetlirige qarshi heriketlerning menggü yüz bermeslikige kapaletlik qilalaydu. Bu arqiliq Uyghur élini ewladmu'ewlad xitayning ayrilmas bir qismigha aylanduruwétish meqsitige yételeydu.

Xitayning jenubiy shinjang xizmet yighinining közligen axirqi nishani Uyghurlar nopus jehette mutleq köp sanliq bolghan bu rayonni Uyghursizlashturush, emma xitaylashturush démekliktur. Lékin uning bu siyasiy nishani qandaq shekilde dawam qilsun, bu yerde xitay özgertelmeydighan mundaq bir heqiqet bar. U bolsimu, Uyghurlar Uyghur élining yerlik xelqidur!

Uyghurlar tarixtin bügün'ge qeder bu tupraqta yashighan. Ularning medeniyiti, tili we tarixiy alliburun mushu tupraqta yiltiz tartqan. Xitayning atalmish “Tereqqiyat siyasiti” peqet Uyghur irqiy qirghinchiliqini yoshurushning bir wasitisi xalas. Xitayning “Tereqqiyat siyasiti” astida Uyghurlarni yurtliridin qoghlap chiqirish we ornigha xitay köchmenlirini yerleshtürüshning keynide Uyghurlarni millet gewdisi boyiche yoqitip tashlashtek irqiy qirghinchiliq jinayiti yoshurun'ghan. Emma xitay bu yerde bir nersini untumasliqi kérekki, hakimiyet küchige tayinip mustemlikichilikni yoshurush, insanlarning tarix betliridiki eng yirginchlik jinayettur. Téximu muhimi, bundaq jinayetler héch waqit öz meqsetlirige yételigen emes. Xuddi tarixtiki impériyalistlar yimirilgendek, xitayning Uyghurlar üstidiki mustemlikichilikimu haman bir küni yimirip tashlinidu.

[Eskertish: mezkur obzordiki köz qarashlar aptorning özige tewe bolup, radiyomizgha wekillik qilmaydu]