Korona wirusi toghrisidiki gheyriy mentiqiler

“Korona wirusini kim, néme meqsette tarqatti?” dégen so'alning bir birige oxshimaydighan jawabliri qiziq téma bolmaqta.

Shenbe küni gérmaniyening dangliq axbarat qanalliridin biri bolghan z d f téléwiziye qanili “Korona wirusi néme üchün siyasetke hemtawaq bolidu?” namliq bir programma tarqatti. Programmida dunyaning herqaysi jaylirida korona wirusining peyda bolghan orni hem uninggha yoshurun'ghan “Siyasiy muddi'alar” toghrisida otturigha chiqqan “Yawayi suyiqest nezeriyisi” ge munasiwetlik türlük qarashlar bayan qilin'ghan. Programma gérmaniye axbarat agéntliqining hemde kristiné jaké, yörn petring, jan kuhlman qatarliq muxbirlarning melumatlirini menbe qilghan.

Programmida tilgha élinishiche, amérika kéngesh palatasining ezasi kotton 1-aydila korona wirusining wuxendiki bir biyologiyelik tejribixanida yétishtürülgenliki we éhtiyatsizliqtin yaki qesten halda shu yerdin tarqitilghanliqini ilgiri sürgen. U kéngesh palatasidiki sözliride izchil halda “Wuxen wirusi” yaki “Xitay wirusi” dégen ibarini qollan'ghan. Korona wirusini “Xitay wirusi” yaki “Wuxen wirusi” dep atash hazir xitayni qattiq bi'aram qilidighan bir mesilige aylan'ghan. Halbuki, buninggha jawaben amérika prézidénti tramp “Xitay wirusi” dep atisa, amérika tashqi ishlar ministiri mayk pompéyo “Wuxen wirusi” dep atimaqtiken. Bu atalghu amérika-xitay arisidiki diplomatik sürkilishlerni yenimu kücheytmektiken.

Programmida sherhiylinishiche, 2019-yili 12-aydin bashlap 2020-yili féwralning axirlirighiche dunya xelqi korona wirusini xitaydin tarqaldi dep qarap, bu wirusning peyda bolghan ornigha bina'en deslepte “Wuxen wirusi” yaki “Xitay wirusi” dep atap kelgen. Kéyin xitayning bu xil atashqa étiraz bildürüshi we mart éyida xitay diplomati jaw lijyen twittérda “Bu wirusni amérika eskerliri wuxen'ge élip kelgen bolushi mumkin, amérika bizge chüshenche bérishi kérek,” dep yazghandin kéyin wirusning peyda bolghan ornigha nisbeten melum derijide guman qozghalghan.

Bu guman dunyada korona wirusini tebi'iy apet xaraktéridin ayrip tashlash, belki uni yüksek derijide siyasiylashturush arqiliq türlük gheyriy mentiqilerning royapqa chiqishigha yol échip bergen. Korona wirusining nami toghrisidiki talash-tartishlarmu bu témini qizitquchi bir amil bolghan. Buning konkrét mezmunlirigha nezer salsaq:

Xitay we iranda korona wirusini “Amérikaning biyologiyelik hujumi” deydighan qarashlar bash kötürgen. Korona wirusi deslepte peyda bolghan we téz yamrighan bu ikki dölet korona wirusini “Amérikaning xitaygha we iran'gha qarshi élip barghan biyologiyelik hujumi” dep tonupla qalmay, dunyaning nurghun jayliridiki kishiler arisidimu shundaq tonush tarqilishqa bashlighan. Chünki xitay we iran nöwette amérikaning eng chong riqabetchisi yaki düshminige aylan'ghan bolup, ularche korona wirusi arqiliq dunyani tizginlesh amérikaning perde arqisidiki bir siyasiy muddiyasi iken.

Bu xil qarashni “Iran inqilabiy muhapizet etriti” ning bash qomandani hüseyin salami hemde iranning rohaniy dahiysi haminimu ilgiri sürgen. Ular her ikkisi “Bu wirus amérikaning iran'gha qarita biyologiyelik hujumi bölishi mumkin,” dégen. Iraqmu bu wirus ishida amérika prézidénti trampni jawabkar qilip körsetken.

Rusiyediki derijidin tashqiri milletchi wladimir shirinowski bir radiyo ziyaritini qobul qilghanda korona wirusini “Péntagonning yéngi biyologiyelik qorali” dégen we bu wirusni amérikaning xitaygha ayropilan arqiliq hawadin tashlighanliqini ilgiri sürgen.

Programmida bayan qilinishiche, korona wirusining xitayda peyda bolghanliqi we uning bügün dunyagha zor balayi'apet élip kéliwatqanliqi hemmige ayan bolsimu, amérikagha düshmenlik közi bilen qaraydighanlar, xitay we xitay terepdari bolghan döletler bu xil ighwalarni rastqa aylandurush üchün korona wirusining peyda bolush ornigha nisbeten gumanlarni kücheytip yéngidin yéngi “Yawayi suyiqest nezeriyeliri” ni barliqqa keltürmektiken hemde bu belgilik da'iride bazar tapmaqtiken.

Programmida eskertilishiche, “Térrorluq teshkilat” dep qariliwatqan is, yeni süriyediki “Islam döliti” korona wirusini “Allaning qorali” dep atighan. Ular bu wirusning amérika bilen alaqisi yoqluqi, xitay hakimiyiti musulman Uyghurlargha zulum salghanliqi, iran bolsa shiye mezhipide bolup islamdin chetnep ketkenliki üchün allah ularni bu wirus arqiliq jazalighanliqini ilgiri süridu.

Bir qisim musulman döletliride, bolupmu türkiyediki türkler arisida korona wirusini “Allaning jazasi” dep qaraydighan kishilerning sani az emesken. Ularning ijtima'iy taratqularda tarqitiwatqan nurghunlighan sin körünüshliride “Xitay hakimiyiti Uyghurlar üstidin insaniyetke qarshi siyasetler yürgüzüp éghir zulum salghanliqi üchün allah ularni korona wirusi bilen jazalidi,” deydighan qarashlar izchil ilgiri sürülmekte. Bu xil qarash Uyghurlar arisidimu keng orun alghan.

D u q ning re'is wekili, qurultay diniy ishlar komitétining mudiri, “Sherqiy türkistan ölimalar birliki” ning mu'awin re'isi turghunjan alawudun ependi bu heqte toxtalghanda bu wirusning xitayning jaza lagérliri siyasiti we Uyghurlar üstidiki zulumi ewjige chiqqan bir mezgilde tarqalghanliqini tilgha aldi.

Gérmaniyening stutgart shehiride yashaydighan diniy zatlardin abdushükür hajimmu bu toghrisida pikir bayan qilip, korona wirusining éghir ziyanlirini tilgha élip ötti.

Nöwette korona wirusining gherb elliridiki yamrash kölimi we yuqumlinip ölgüchilerning sani zor derijide köpiyip barmaqta. Xitay élan qilghan sanliq melumatlargha qarighanda, bu wirus peyda bolghan xitayda yuqumlan'ghuchilarning sani bügün 81454, ölgüchilerning sani 3274 kishi bolghan. Emma eng yéngi statistikiliq melumatlargha asaslan'ghanda, peqet yawropa ittipaqigha eza 27 dölettila yuqumlan'ghuchilarning sani 170 mingdin halqip, ölgüchilerning sani yalghuz italiyedila 5500 kishige yetken. Bu san wirusning uwisi bolghan xitaydin bir hesse köp.