Wolkiswagénning meghlubiyiti: Uyghurlarning ghelibisi bilen netijilen'gen “Tirkishish”

Gérmaniye wolkiswagén mashinisazliq shirkitining bir bayanatchisi, 27-noyabir mezkur shirketning ürümchidiki zawutini shangxey lin'gang guruhigha tewe bir shirketke sétiwetkenliki heqqide bayanat élan qilghan. Mezkur bayanatta yene, wolkiswagén shirkitining turpandiki mashina sinaq qilish orninimu sétiwetkenliki, shundaqla bu ishning wolkiswagénning istratégiyelik tengshesh élip bérishi seweblik ikenliki bayan qilin'ghan. Roytérs agéntliqi bu ehwalni, “Wolkiswagén shirkitining buningdin kéyin shinjang bilen héchqandaq soda munasiwiti qalmighanliqini körsitidu” dep sherhligen. Undaqta ehwal rasttinla shundaqmu?

Qaraydighan bolsaq, 2022-yili amérika hökümiti xitayning Uyghur mejburiy emgikige chétishliq mehsulatlirini cheklesh qanunini ijra qilishqa bashlighandin buyan, gérmaniye hökümitimu wolkiswagén shirkitining xitaydiki karxana mulazimitige buningdin kéyin képillik bermeydighanliqini bildürgenidi. Eyni chaghda, wolkiswagén shirkitining Uyghur mejburiy emgiki mesilisi bilen munasiwetlik ikenlikige da'ir ispatlar toxtimay ashkarilinip, wolkiswagén shirkiti xelq'arada éghir tenqidke duch kelgen. Bu waqitta muhajirettiki Uyghurlarmu wolkiswagén shirkitige qarshi türlük shekilde naraziliqlarni bashliwetkenidi. Mushundaq bir weziyette, wolkiswagénning bash ijrachisi hérbért dis gérmaniye téléwiziyeside, mezkur shirketning xitayni dawamliq türde dunyadiki iqtisadi eng téz tereqqiy qiliwatqan chong küch dep qaraydighanliqini bildürgen. Shundaqla wolkiswagén shirkitining xitaydiki mulazimitini toxtatmayla qalmastin belki, Uyghur diyaridiki zawutini dawamliq tereqqiy qilduridighanliqida ching turghan we Uyghur diyarida mejburiy emgek mesilisining mewjutluqini pütünley inkar qilghanidi. 2023-Yili mezkur shirketning xitaydiki tarmiqining ijra'iye hey'iti ralf brandstattér Uyghur élidiki fabrikisini ziyaret qilghandin kéyin, wolkiswagén shirkitide kishilik hoquqni depsende qilidighan héchqandaq ishni körmigenlikini éytqan. Mezkur shirketning ammiwi munasiwetler bölümi mes'uli tomas stéxmu Uyghurlarning “Térrorluq qilmishi” seweblik, xitayning Uyghurlargha qaratqan siyasitini özgertkenlikini bildürgen. Hetta xitayning Uyghurlargha qaratqan siyasitini “Heqliq” körsetkendek sözlerni qilghanidi.

Undaqta, wolkiswagén shirkitining téxi bir yil burunla xelq'araning eyibleshlirige pisent qilmaydighan tekebburluqi we Uyghur élidin qet'iy chékinmeydighanliqi heqqidiki pozitsiyesi bügün némishqa tuyuqsiz özgirip qaldi?

Bundaq bolushida mundaq bir bir qanche sewebler bar. Biri, bu yil féwralda, wolkiswagén guruhigha mensup teminlesh zenjiridiki mashinilargha ishlitilgen, xitay ishlepchiqarghan zapchaslarning Uyghur mejburiy emgikige chétishliq bolghanliqi éniqlan'ghan. Buning bilen nechche minglighan awdi (Audi), béntliy (Bentley) we porsh (Porsche) qatarliq gérmaniye wolkiswagén guruhining amérikagha éksport qilghan aptomobilliri, amérika portida tutup qilin'ghan. Bu ish yüz bergendin kéyin wolkiswagén shirkiti bu heqte bayanatname élan qilip, özlirining bu ishni tekshüridighanliqini, eger teminlesh zenjiride heqiqeten qa'idige xilap qilmishlar, yeni Uyghur mejburiy emgikige chétishliqi barliqi éniqlansa, teminlesh sodigerliri bilen bolghan alaqini derhal üzüp tashlaydighanliqini bildürgen. Bu yerde közde tutulghan teminlesh sodigerliri del wolkiswagénning Uyghur élidiki teminlesh zenjirini körsitidu؛

Yene biri bolsa, bu yil séntebirde “Maliye waqti géziti (Financial Times)” de gérmaniye wolkiswagén shirkitining Uyghur élidiki zawuti heqqidiki tekshürüsh netijisining xelq'ara ölchemge toshmaydighanliqi heqqidiki ispatlarni ashkarilighan. Yeni wolkiswagén shirkiti “Maliye waqti géziti (Financial Times)” ge Uyghur élidiki tekshürüshte, “Xelq'ara ölchem SA8000” ge tayan'ghanliqini bildürgen. Lékin, “Maliye waqti géziti (Financial Times)” ning éniqlashliri dawamida, wolkiswagén'gha wakaliten Uyghur élidiki mejburiy emgek mesilisini tekshürüshke mes'ul bolghan shirketning, “Xelq'ara ölchem SA8000” ni békitküchi organning tizimlikide yoqluqi ashkarilan'ghan. Bundaq bir ispatning otturigha chiqishi, wolkiswagénning atalmish “Uyghur élidiki shirkitide Uyghur mejburiy emgikini tekshürüsh” netijisining pütünley inawetsizlikini delilligen. Bu ish aqiwette, herqaysi döletlerdiki 50 nechche neper parlamént ezasining birleshme imzaliq xet élan qilishigha seweb bolghan. Mezkur birleshme imzaliq xette, wolkiswagénning Uyghur aptonom rayonidiki zawuti heqqidiki tekshürüsh xelq'ara ölchemge toshmighanliqi seweb, bu shirketning bu jaydin chékinip chiqishi telep qilin'ghan؛

Derweqe, bu qétim wolkiswagénning Uyghur élidin tuyuqsiz chékinip chiqishi sewebsiz bolmastin, belki amalsizliqtin bolghan. Chünki bu shirket, xitay bilen birlikte Uyghurlarning mejburiy emgekke séliniwatqanliqi we irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqanliqini yoshurush terepdari bolup kelgenidi. U, Uyghur irqiy qirghinchiliqi heqqidiki türlük ispatlargha qilche pisent qilmighan. Hetta Uyghur mejburiy emgikining wolkiswagén shirkiti bilen alaqisi yoqlighini özining atalmish “Tekshürüsh doklati” arqiliq ispatlimaqchimu bolghan. Lékin, wolkiswagénning Uyghur mejburiy emgikige chétishliqliqini ispatlaydighan, amérikagha éksport qilin'ghan mashinilirining tutup qélinish weqesi we atalmish tekshürüsh doklatining xelq'ara ölchemge toshmaydighanliqining ashkarilinishi, wolkiswagénni xelq'arada osal ehwalgha chüshürüp qoyghan. Aqiwette, wolkiswagén shirkiti amalsizliqtin “Öz lewzide turup, shinjangdin chékinish” ke mejbur bolghan.

Bundaq bir netijini elwette Uyghurlarning ghelibisi démey turalmaymiz! chünki wolkiswagénning Uyghur élidin chékinishining özila, Uyghur irqiy qirghinchiliqi we Uyghur mejburiy emgikining mewjutluqini wolkiswagén shirkitining étirap qilghanliqining delilidur. Bu étirap qilish öz nöwitide yalghuz gérmaniye wolkiswagén shirkiti bilenla cheklenmeydu. Belki wolkiswagénning Uyghur mejburiy emgiki mesilisini étirap qilip, Uyghur élidin chékinishke mejbur bolushi, Uyghur élidiki bashqa gherb shirketlirigimu zor tesir körsitidu. Chünki, Uyghur irqiy qirghinchiliqi we Uyghur mejburiy emgikige chétilip qélish, bu shirketlerni zor miqdardiki iqtisadiy ziyan'ghila uchritip qalmastin, belki ularning xelq'aradiki inawitigimu selbiy tesir peyda qilidu. Herqandaq dölet atlighan shirket üchün iqtisad we inawetni tengla yoqitish, uning kelgüsini weyran qilishqa élip baralaydu.

Wolkiswagénning meghlubiyiti elwette ishlarning pütünley axirlashqanliqi emes. Chünki bu shirket özige qarshi eyibleshke taqabil turush kürishide meghlup bolghanliqini öz ixtiyarliqi bilen emes, belki amalsizliqtin étirap qildi. Démek, amalsizliqtin étirap qilin'ghan meghlubiyetning arqisida oyunlarning yenila dawam qilidighanliqini perez qilalaymiz elwette. Undaqta bu oyun zadi néme?

Bu oyun del wolkiswagénning Uyghur élidin chékinip, xitaydin chékinmeslikidur. Xitaydin chékinmeslik déginimizde, biri, wolkiswagénning Uyghur élidiki shirkitini sétiwalghuchining yenila shangxey mashinisazliq shirkiti bilen qérindash shirket bolghanliqi؛ yene biri bolsa, wolkiswagén bilen shangxey mashinisazliq guruhi arisidiki hemkarliqning yenila dawam qilidighanliqi közde tutulghan. Chünki, wolkiswagénning Uyghur élidiki karxanisini sétiliwalghan shirket tewe bolghan “Lin'gang guruhi” bilen “Shangxey mashinisazliq guruhi” ning qurghuchiliri del shangxey dölet meblighi komitéti (上海国资委) dur. Éniqraqi, ular bolsa yiltizi bir, tijariti bir bolghan qérindash shirketlerdur!

Derweqe, wolkiswagénning Uyghur élidiki karxanisini sétiwétish bilen tengla, shangxey mashinisazliq guruhi bilen bolghan hemkarliqini yene 15 yil uzartish kélishimini tüzüshi sewebsiz emes. Belki bu xelq'araning tenqididin saqlinish üchün “Qollan'ghan wasite” dep qaralsa téximu toghra bolushi mumkin. Biz shangxey mashinisazliq guruhining Uyghur irqiy qirghinchiliqi bilen bolghan munasiwiti Heqqide awwalqi obzorlirimizda bayan qilghaniduq. Démek, bu yerde Gérmaniye wolkiswagén shirkitining shangxey mashinisazliq guruhi bilen bolghan 40 yildin buyanqi hemkarliqining, yene 15 yil uzartilidighanliqi Wolkiswagénning Uyghur irqiy qirghinchiliqi bilen bolghan alaqisining undaq asan axirlashmaydighanliqini körsitidu.

Bügün Uyghurlar wolkiswagén bilen bolghan küreshte, heqiqeten chong bir ghelibige érishti. Lékin bu ghelibe Uyghur irqiy qirghinchiliqini axirlashturushtin yenila yiraq. Chünki wolkiswagénning xitay bilen bolghan munasiwiti dawam qilidiken, uning Uyghur irqiy qirghinchiliqi bilen alaqisi yenila dawamlishidu. Bu wejidin, Uyghurlar üchün buningdin kéyinki nishan, wolkiswagénning xitay bilen bolghan alaqisini pütünley üzüshige tesir körsitish. Hetta xitaydiki téximu köp gherb shirketlirining xitaydin chékinishige tesir körsitish üchün heriket qilishtur.

[Eskertish: bu obzordiki qarashlar aptorning özige tewe bolup, radiyomizning meydanigha wekillik qilmaydu]