تەيۋەندىكى ئۇيغۇرلارنىڭ 1970-يىللاردىكى ئاۋازى - «خانتەڭرى» مەجمۇئەسى

مۇخبىرىمىز قۇتلان
2014.11.18
xantengri.jpg 1977-يىلى تەيۋەندىكى ئۇيغۇرلار نەشر قىلغان «خانتەڭرى» ناملىق مەجمۇئەنىڭ تۇنجى سانىنىڭ مۇقاۋىسى.
RFA/Qutlan

1970-يىللارنىڭ ئاخىرلىرىدا تەيۋەندىكى ئۇيغۇرلار «خانتەڭرى» نامىدا ئۇيغۇر تىلىدىكى ئۇنىۋېرسال مەجمۇئە نەشر قىلغانلىقى مەلۇم.

بۇ مەجمۇئە 1949-يىلىنىڭ ئاخىرىدىن تاكى 1951-يىللارغا قەدەر تەيۋەنگە قېچىپ چىققان بىر بۆلۈك ئۇيغۇرلارنىڭ تۇنجى قېتىم رەسمىي مەتبەئە شەكلى بىلەن ئۆز ئاۋازىنى ئاڭلىتىشى ئىكەن.

مەزكۇر مەجمۇئەنىڭ تۇنجى سانى 1977-يىلىنىڭ باشلىرىدا تەيبېيدا نەشر قىلىنغان بولۇپ، ئەينى ۋاقىتتىكى تەيۋەن دائىرىلىرىنىڭ تەستىقى ۋە ئىقتىسادىي ياردىمى بىلەن يورۇق كۆرگەنلىكى مەلۇم.

بۇ ھەقتە زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلغان ياپونىيە كيۇشيۇ ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ پەلسەپە پەنلىرى دوكتورانتى مۇختەر ئابدۇرەھمان ئەپەندى مەزكۇر مەجمۇئەنىڭ نەشر قىلىنىشى ھەققىدە توختالدى.

ئۇ «خانتەڭرى» مەجمۇئەسىنىڭ 1977-يىلىنىڭ بېشىدىن 1979-يىلىنىڭ ئاخىرىغىچە بولغان جەرياندا تەيۋەن دۆلەت ئىشلىرى مەھكىمىسىنىڭ قارمىقىدىكى ئاخبارات ۋە نەشرىيات ئىدارىسى ھامىيلىقىدا نەشر قىلىنغانلىقىنى ئىلگىرى سۈردى. مەزكۇر ژۇرنالنى نەشر قىلغۇچى كىشىنىڭ ئەينى ۋاقىتتىكى قۇمۇل ۋالىيسى ۋە گارنىزون قوماندانى يولبارسنىڭ ئوغلى ياقۇب يولبارسخان ئىكەنلىكىنى، تەھرىر ھەيئەتلىرىنىڭ تەيۋەندىكى ئۇيغۇر زىيالىيلىرىدىن ئابدۇللا تىمەن ۋە ئابدۇۋەلى بىننى يۈسۈف قاتارلىقلار ئىكەنلىكىنى بايان قىلدى.

مۇختەر ئابدۇراخمان ئەپەندى «خانتەڭرى» مەجمۇئەسىنىڭ ئۇنىۋېرسال خاراكتېردىكى بىر مەجمۇئە ئىكەنلىكىنى، ئۇنىڭ تەيۋەنگە قېچىپ چىققان، سىياسىي مەپكۇرە جەھەتتىن سوۋېت ياكى خىتاي كومپارتىيەسىنى ئەمەس، بەلكى گومىنداڭنى ياقلايدىغان ئۇيغۇرلارنىڭ مەيدانىغا ۋەكىللىك قىلىدىغانلىقىنى تەكىتلىدى.

مەلۇم بولۇشىچە، مەزكۇر مەجمۇئەدە بېسىلغان «مانجۇلارنىڭ چىنى تۈركىستانىنى ئىدارە قىلىش سىياسىتى» ناملىق زور ھەجىملىك ماقالە ئابدۇللا تىمەن تەرىپىدىن ئۇيغۇر تىلىغا تەرجىمە قىلىنغان بولۇپ، 3 سانغا بۆلۈپ ئېلان قىلىنغان ئىكەن.

مۇختەر ئەپەندى مەزكۇر مەجمۇئەدە يەنە زور تىپتىكى ئىلمىي ۋە تارىخىي ماقالىلەردىن سىرت، تەيۋەندىكى ئۇيغۇر سەرخىللىرىدىن ئابدۇللا تىمەن، تۈركىيەدىكى قازاق زىيالىيلىرىدىن خەلىپە ئالتاي قاتارلىقلارنىڭ شېئىرلىرى شۇنداقلا بىر قىسىم تارىخىي سۈرەتلەرنىڭ بارلىقىنى تەكىتلىدى.

ئۇنىڭ كۆرسىتىشىچە، مەزكۇر مەجمۇئە تىل-يېزىق ۋە ئىملا جەھەتتىن 1940-يىللاردا قوللىنىلغان ئۇيغۇر تىل-يېزىقى ۋە ئىملا قائىدىسىنى داۋاملاشتۇرغانلىقى مەلۇم.

مۇختەر ئابدۇراخمان ئەپەندى ئاخىرىدا تەيۋەندە نەشر قىلىنغان «خانتەڭرى» مەجمۇئەسىنىڭ ئىلمىي، تارىخىي ۋە ماتېرىياللىق قىممىتى ھەققىدە بەزى قاراشلىرىنى ئوتتۇرىغا قويدى.
تەپسىلاتىنى ئاۋاز ئۇلىنىشتىن ئاڭلىغايسىز.

پىكىر قوشۇڭ

رادىئونىڭ ئىشلىتىش شەرتلىرىگە ئاساسەن، پىكىرلىرىڭىز تەكشۈرگۈچىلەر تەرىپىدىن تەستىقلىنىشى ۋە مۇۋاپىق دەرىجىدە تەھرىرلىنىشى تۈپەيلى، تور بەتتە دەرھال پەيدا بولمايدۇ. سىز قالدۇرغان مەزمۇنغا ئەركىن ئاسىيا رادىئوسى جاۋابكار بولمايدۇ. باشقىلارنىڭ كۆز قارىشى ۋە ھەقىقەتكە ھۆرمەت قىلىشىڭىزنى سورايمىز.