Yaponiye axbarati: xitay déngiz armiyisi tereqqiyatini tézletmekte

Ixtiyariy muxbirimiz haji qutluq qadiri
2014.04.22
xitay-herbiy-musiyi-305.jpg Xitay herbiy muzéyigha tizilghan herbiy qorallar. 2010-Yili 17-awghust. Béyjing.
AFP

Yaponiyede chiqidighan nopuzluq metbu'atlardin “Minami nippon géziti” ning 16-apréldiki sanida “Xitay déngiz armiyisini tereqqiy qildurushni tézletmekte” serlewhilik maqale élan qilin'ghan bolup, maqalide xitayning yéqindin buyanqi bir qanche yil ichide, bolupmu bu yildin bashlap déngiz armiyisini tereqqiy qildurushta alahide tiz süret bilen ish élip bériwatqanliqi körsitilgen.

Xitayning uzun yillardin buyan herbiy xirajetke ajritiwatqan iqtisadining yildin yilgha artip bérishi amérika, yaponiye,hindistan qatarliq döletlerning diqqitini qozghash bilen birge xelq'ara jem'iyetning naraziliqini qozghimaqta. Shundaqtimu xitay yenila herbiy xirajetke ajritilghan mebleghni yoshurup xelq'ara jem'iyetning közini boyap yaponiye,hindistan qatarliq zémin majirasi bar qoshna döletlerge herbiy jehettin tehdit séliwatqanliqi metbu'atlarda ashkarilanmaqta.

Maqalide körsitilishiche xitayning déngiz armiyisige ajritilghan meblighi yaponiye déngiz armiyisige ajratqan iqtisadning ikki hessisidin üch hessisige toghra kélidiken. Xitay déngiz armiyisini téz tereqqiy qildurush bilen birge ötken yilidin bashlap tinch okyan rayonida élip bériwatqan herbiy heriketlirining qétim sani köpeytken, shundaqla xitay ötken yilidin bashlap sherqi déngiz hawa boshluqida rayon kimlikini belgilep qoshna ellerge tehdit sélip bu rayonning weziyitini jiddiyleshtürüwetken.

Maqalide, xitayning déngiz armiyisige bunchilik köp meblegh ajritishining xitay dölitining tinch okyan rayonidiki döletler bilen bolghan térritoriye mesiliside öz-özidin endishe qilghanliqi shundaqla énérgiyege zor derijide éhtiyajliq boluwatqanliqidin ikenliki ilgiri sürülgen.

Yaponiye xitay mesililiri tetqiqatchiliri xitayning yaponiye bilen bolghan sénkaku arili mesiliside izchil halda sénkaku arilini özining dep turuwélishi we xitay dölitining déngiz armiye küchini ashurush arqiliq yaponiyege xiris qiliwatqanliqini otturigha qoyghan.

Mezkur maqalide bu xildiki qarashtikilerdin tetqiqatchi i'ida masashining:“Xitay kompartiyisi bir partiyilik tüzümni yolgha qoyghanliqtin bu xildiki diktatorluq arqisida tereqqiy qilghan iqtisad xitay milletchilikini ewjige chiqardi”, dégen sözi neqil élin'ghan.

Maqalide yene xitayning qoshna eller bilen bolghan aral mesilisi majirasining sewebchisi xitayning azadliq armiyisining sabiq générali lyu xu'achéng ikenliki körsitilip, général lyu xu'achéngning yaponiyening okinawadin teywen we filippin ‘giche tutash bolghan arallar, ogasawara arili, gu'am, hindonéziyegiche bolghan bezi arallarni xitayning térritoriyesige tewe dep belgilep herbiy déngiz xeritisi siziwalghanliqi otturigha qoyulghan.

Bu maqalide yene 1980-yillardin bashlap déngiz armiyisini tereqqiy qildurushni ching tutuwatqan xitayning 2008-yilidin bashlap özining déngiz teweliki siziqidin resmiy ötüp tinch okyan rayonigha kirip amérika armiyisi bilen yüzmu-yüz turup heriket élip bériwatqanliqi, xitay sénkaku arili etrapidiki amérika déngiz armiyisigimu pisent qilip qoymay sénkaku ariligha bösüp kiriwatqanliqi körsitilgen.

Maqale aptorining bayan qilishiche, xitayning bundaq qilishidiki sewebni yaponiye özini qoghdash qismining générali koda yojining qarishigha asaslinip körsitidu.

Maqalide, yaponiye générali koda yojining “Xitay déngiz armiyisining 2/a,d/a shekillik istratégiyilik pilan boyiche heriket élip bériwatqanliqi, emma xitay déngiz armiyiside bezi bir qorallar bolsimu yenila yéterlik herbiy qorallarning shundaqla déngiz urushida qollinidighan herbiy eslihelerning kemlikini” eskertkenliki ilgiri sürülgen.

Yaponiyening “Minami nippon géziti” ning 16-apréldiki sanida élan qilin'ghan “Xitay déngiz armiyisini tereqqiy qildurushni tézletmekte” serlewhilik maqalide xitayning sénkaku arili etrapida élip bériwatqan barliq heriketlirining amérika armiyisi teripidin inchikilik bilen közitilip turiliwatqanliqi, xitay bilen yaponiye arisida toqunush yüz bérish éhtimaliqigha amérikining segeklik bilen qarawatqanliqi emma xitayning 2012-yili 9-aydin bashlap urush ayropilanlirini özgertip yasap, ukra'inadin sétiwalghan kona awyamatkini yéngilap, 2013-yili gherbiy tinch okyan rayonida özliri yasighan uzaq musapilik bombilar bilen déngiz armiye manéwiri élip barghanliqi tepsiliy bayan qilin'ghan.

Xitayning déngiz armiyisi heqqide toxtalghan sabiq yaponiye dölet mudapi'e ministiri morimoto töshi: “Xitayning déngiz armiyisini tereqqiy qildurushi nahayiti téz bolsimu, emma xitay küreshchi ayropilanlirining uchush,qonush jehettiki téxnikisi we urush qilish mahariti yenila yéterlik emes, hazirche xitay armiyisi bu jehetlerde yenila köplep meshiq qilishqa mohtaj”,dégen.

Yaponiye herbiy générali kodaning déyishiche xitay déngiz armiyisining meshiqi hazirqi yaponiye déngiz qoghdash etriti élip bériwatqan herbiy meshlerge oxshash bolup, ötken yili xitayning küreshchi ayropilanliri herbiy meshiq élip barghanda yaponiye déngiz qoghdash etritining paraxotlirini nishan qilip meshiq élip barghan .Bu xil herbiy meshiq eslide xelq'ara herbiy qanunda cheklen'gen.

Yaponiye dölet mudapi'e ministirliqining sabiq ministiri morimoto töshining qarishiche, xitay hazirdin bashlap 2020-yili we yaki 2025-yiligha qeder radargha chüshmeydighan urush ayropilanini yasashni pilanlighan. Eger xitay bu xildiki ayropilanni muweppeqiyetlik yasap chiqalisa u chaghda tinch okyan rayonining weziyitide zor özgirish bolidiken.

Yaponiye générali kodaning éytishiche, xitay urush ayropilanlirini 2020- we yaki 2030-yilighiche yéngilap, amérika armiyisini xitay bilen urush qilmasliq derijisige ekélip qoyush xitay dölitining birdin bir herbiy jehettiki arzusi bolup, eger xitay rastinila urush ayropilanlirini yéngidin yasashta ghelibe qilsa yaponiye bilen xitayning munasiwitini tesewwur qilish teske toxtaydiken.

Yaponiyening “Minami nippon géziti” ning 16-apréldiki sanida élan qilin'ghan “Xitay déngiz armiyisini tereqqiy qildurushni tézletmekte” serlewhilik maqalide ilgiri sürülüshiche, ukra'ina mesilisi meydan'gha chiqqandin kéyin amérika xitayning buningdin paydilinip sherqiy, jenubiy déngiz rayonliridiki igilik hoquqini kéngeytishidin endishe qilghan.

Xitay yene bir tereptin ukra'ina mesiliside nahayiti qiyin ehwalda qalghan bolup, eger xitay qirimning öz teqdirini özi belgilishide xelq'ara qanuniy boyiche ish tutushini qollisa özliridiki tibet we Uyghurlarning musteqilliqigha yéshil chiragh yéqilishindinmu endishe qilidiken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.