“‛qeghez yolwas‚ bilen ‛janan ejdiha‚ ning dunyawi hökümranliq talishishi” témisida muhakime yighini échildi

Amérika bilen xitayning dunyawi yéngi tertipte hökümranliq orun talishishi barghanséri muqimlishiwatqan bir peytte washin'gton shehiridiki wilson tetqiqat merkizi bu heqte muhakime uyushturdi. Muhakimige teklip qilin'ghan mutexessisler bu heqte öz qarashlirini otturigha qoyup, buningdiki yüzlinishler hemde tesewwurlargha qarap chiqti.

1950-Yillarda xitay dahiysi maw zédong “Amérika jahan'girliki -qeghez yolwas!” dégen hökümni otturigha qoyghan bolup, shuningdin kéyinki xitay kompartiyesining türlük teshwiqat buyumlirida bu teswir köplep ishlitilgen idi.

Emdilikte bolsa dunya weziyitide yéngi özgirishler otturigha chiqip, “Qeghez yolwas” dep atalghan amérika bilen özlirini “Ejdihaning pushti” dep atiwalghan xitay hökümitining munasiwitide yéngi yüzlinishler otturigha chiqiwatqanliqi melum. Bolupmu donald tramp amérikining yéngi bir nöwetlik prézidénti bolushning aldi-keynide izchil tekitlep kelgen “Amérika birinchi” shu'arining emililishige egiship, xitayning jenubiy xitay déngizida zomigerlik qilmaqchi bolushi hemde chet'ellerge xitayning tesirini kéngeytmekchi bolushi bilen dunyawi yéngi tertipte bu ikki memliketning riqabetchilerdin bolup qéliwatqanliqi aydinglashti. Herqaysi metbu'atlarda bu heqtiki mulahiziler qiziq muhakime témiliridin biri boluwatqan bir peytte, 19-dékabir chüshtin burun washin'gton shehiridiki “Wodruw wilson xelq'ara merkizi” qarmiqidiki “Kisin'gér instituti” mexsus mushu téma heqqide muhakime yighini ötküzdi.
Mezkur institutning xadimliridin sandi fo bügünki muhakime yighinigha riyasetchilik qildi. U aldi bilen xitay-amérika munasiwitide ötken mezgillerde izchil dawam qilip kelgen öz'ara men'epe'et yetküzüsh asasidiki munasiwetke yéqindin buyan arqimu arqidin “Dez” kétiwatqanliqini, bolupmu xitay hökümitining jenubiy déngizda zomigerlik qilishi hemde xitay-amérika soda munasiwitide sürkilish weziyitining otturigha chiqishi bilen iqlim özgirishi, shimaliy koréye mesilisi bir qatar mesililerning otturigha chiqiwatqanliqini tekitlep ötti. U sözining dawamida aq saray tünügün élan qilghan “Amérika qoshma shtatlirining 2017-yilliq dölet bixeterlik istratégiyesi” de amérikining yéqin kelgüsidiki tereqqiyat musapiside xitayning asasliq reqib bolidighanliqi alahide eskertilgenlikini tilgha aldi.

Sandiy fo shu qatarda yéqin kelgüside dunyaning qimmet qarishini qaysi shekilge yéteklesh mesiliside yéngi xirislarning otturigha chiqiwatqanliqini tekitlep, muhakimige ishtirak qilghuchilardin yün sunni bu mesile heqqide öz qarashlirini otturigha qoyushqa teklip qildi. Washin'gton shehiridiki “Stémson merkizi”ning sherqiy asiya bölümide xitay ishliri boyiche mutexessis bolup ishlewatqan yün sun bu heqte söz élip, xitay hökümitining neziride donald tramp téxi aq saraygha kirmey turupla teywen prézidénti sey yingwén bilen téléfonlashqanda xitay-amérika munasiwitidiki tunji “Dez” ning barliqqa kelgenlikini tilgha aldi.

Yün sunning pikriche, xitay-amérika rehberliri buyil aprélda florida shtatidiki maralago dachisida söhbette bolghandin kéyin xitay terep amérika bilen bolghan munasiwette en'eniwi hemkarliq munasiwiti dawamliq tereqqiy qilidu, dep qarashqa bashlighan. Emma aridin uzun ötmeyla shimaliy koréye mesilisi hemde amérika-xitay soda munasiwi'iti tüpeylidin aq sarayning xitayni eyiblishi barghanséri yughuri pellige chiqqan. Emma bu yil iyun éyidiki amérika-xitay söhbitidin kéyin amérika hökümitining shimaliy koréye chégrisidiki dendong rayonigha soda cheklimisi qoyushi hemde teywen'ge qoral sétip bérishni qarar qilishi birdek “Donald tramp bilen shi jinping otturisidiki ‛shérin ay‚ ning ayaghlashqanliqining béshariti” dep qaralghan.

Emma uning pikriche, amérika prézidénti donald trampning bu yil noyabir éyidiki xitay ziyaritidin kéyin ikki terep otturisidiki “Shérin ay” qaytidin bashlan'ghan. Shu qétimliq ziyarettin kéyin amérika bilen xitay otturisida ghayet zor bir soda hemkarliqi otturigha chiqqan. Halbuki bu qétimliq “Shérin ay”mu uzaq dawam qilmighan. Chünki shuningdin uzun ötmeyla amérika hökümiti xitayni soda kélishimliri sahesi boyiche eyibleshke bashlighan. Bu hal bolsa aq saray tünügün élan qilghan “A q sh ning 2017-yilliq dölet bixeterlik istratégiyesi” de toluq öz eksini tapqan. Buningda amérika hökümiti xitayni ashkara halda “Amérikining menpe'etige xiris qilghuchi asasliq reqib” dep atighan.
Uningdin kéyin mezkur institutning mudiri robért deliy söz aldi. U aldi bilen nöwette amérika we xitayning dunya tertipide hökümranliq talishish basquchigha ötüwatqanliqini toluq mu'eyyenleshtürdi. U amérika prézidénti donald trampning tünügünki nutqida amérika bilen xitayning bu xil riqabetke chüshkenliki dunyagha hökümranliq qilish koyigha chüshken “Alwasti” bilen “Perishte”ning élishishidek bir haletni ishare qilidighanliqini tilgha aldi. Uning qarishida xitayni bu derijide eyibleshning héchqanche zörüriyiti yoq iken, chünki xitay hazir iqtisadiy jehette yükselgen bolghachqa tebi'iy yosunda amérika üchün “Reqib” bolup qalghan. Bu hal bolsa amérika hökümiti 18-dékabir élan qilghan “Dölet bixeterlik istratégiyesi” de xitay hökümitining tashqi siyasettiki barliq pa'aliyetliri “Herqachan amérikigha ziyan sélishni meqset qilghan” dep xulasilen'gen.

Yighindin kéyin yün sün xanim ayrim ziyaritimizni qobul qildi. Biz xitaydiki xelq ammisining xitay kompartiyesige bolghan muhebbiti barghanséri suslawatqan shara'itta bezilerning “Hazir xitay hökümiti ‛qeghez yolwas‚ bolup qéliwatidu” dep höküm chiqiriwatqanliqini, uning bu heqte qandaq qarashta ikenlikini soriduq. U bu heqte öz qarishini bayan qilip, xitay kompartiyesining yéqinda échilghan 19-qurultiyida xitay re'isi shi jinpingning öz hoquqini mutleq mustehkemligenlikini, shunga xelq ammisigha bolghan kontrolluqning shi jinping dewride boshaydighanliqining héchqandaq béshariti mewjut emeslikini, shunga xelq ammisining bu halda xitayning teqdirige zor tesir körsitelishige birnerse dégili bolmaydighanliqini algha sürdi.

Shuningdin kéyin muhakime sorunigha kelgen tingshighuchilar özliri qiziqqan da'ire boyiche so'allar soridi. Léksiye sözligüchilermu bu mesililer heqqide öz qarashlirini bayan qilip ötti.
Yighin'gha washin'gton shehiridiki aliy mektep oqughuchiliri we her sahe kishiliri qatnashti.