Eqide polat: “Li jingjing, xitay türmisidiki apam rahile dawutnimu ziyaret qilalamsiz?”

Xitay yer shari téléwiziye muxbiri li jingjing X te tarqatqan “Amérika némishqa shinjangni xitaydin bölüwetmekchi?” namliq widiyoning ékran kesmisi. 2024-Yili yanwar.

Xitay kommunist hökümitining chet ellerge qaratqan teshwiqat qanili bolghan CGTN, yéqinqi mezgillerde Uyghur diyarida qismen Uyghurlarni ziyaret qilip ishligen in'glizche filimlirini köplep tarqatmaqta. Bolupmu yéqindin buyan xitayning muxbirlarni kütüwélish yighinlirida xitay hökümitining Uyghur rayonini tereqqiy qildurush siyasetliri toghriliq arqa-arqidin so'al sorap we programma ishlep, özining xitay teshwiqatchisi ikenlikini ashkarilap qoyghan CGTN ning atalmish muxbiri li jingjing, bu qétim xitay xelq qurultiyining ürümchidiki wekili aynur abbasni ékran'gha chiqarghan.

12-Mart küni CGTN tarqatqan bu teshwiqat filimida, li jingjing sözini aldi bilen “Aynur abbasning bu hékayisi, sizning Uyghur ayallirining shinjangda qandaq yashaydighanliqini heqiqiy chüshinishingizge yardem béridu” dep bashlighan.

Uning tonushturushiche, u bu yil féwralda ürümchige bérip ziyaret qilghan xitay memliketlik xelq qurultiyining wekili aynur abbas yéqinqi yillarda gül we pirenik dukini échip ronaq tapqan karxanichi iken. Uning ishxanisigha yene “Ürümchi saybagh rayoni asasiy qatlam xelq qurultiyi wekili alaqilishish merkizi” dégen lozunka ésiqliq iken. 2004-Yilidin bashlap ürümchi saybagh rayonida gül dukini échip ish bashlighan aynur abbas özining asasiy qatlamdin chiqqan shirkiti we qazan'ghan muweppeqiyetliri bilen xitay memliketlik xelq qurultiyining wekillik salahiyitige érishken iken. Li jingjing aynur abbasni taratqulargha kötürüp chiqish arqiliq, Uyghur ayallirining xitay memliketlik xelq qurultiyining wekili bolup, dölet bashqurush we siyaset belgilesh ishlirigha qatnishiwatqanliqini teshwiq qilmaqchi bolghan.

Bu teshwiqat filimimu xuddi xitayning ikki yildin buyan dawam qiliwatqan “Shinjangning hékayisini yaxshi sözlesh” ke da'ir bir yürüsh teshwiqatigha oxshash, aynur abbas uning gül dukinida ishlewatqan Uyghur ayallarning birlikte “Shinjang yaxshi jay!” dep ünlük sho'ar towlishi bilen axirlashqan.

Bu teshwiqat filimi yalghuz xitayning CGTN qanili we li jingjingning x qatarliq ijtima'iy taratqu hésablirida tarqitilipla qalmay, xitayning pakistandiki diplomati jang xéching qatarliqlarning shexsi hésabliridimu tarqitilghan. Uning bu teshwiqat filimi ijtima'iy taratqularda tarqitilghandin kéyin, Uyghurlar weziyitige yéqindin diqqet qiliwatqan kishilerning tenqidiy inkaslirini qozghighan.

Bezi inkas qaldurghuchilar xitayning bu teshwiqatini “Yirginchlik” dep teswirligen bolsa, yene beziler uni ikkinchi dunya urushi mezgilidiki natsistlarning yehudiylargha qaratqan qirghinchiliqini yoshurush taktikilirigha oxshatqan.

Xitayning bu nöwet aynur abbas isimlik atalmish Uyghur karxanichilar wekilini xitayning xelq'aragha qaratqan in'giliz tilidiki teshwiqat qaniligha élip chiqishi؛ uning éghizi arqiliq xitayning Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliq jinayitini inkar qildurushi؛ shundaqla Uyghur ayallirining barliq heq-hoquqlardin toluq behrimen bolup bextiyar yashawatqanliqini bazargha sélishi, chet ellerdiki Uyghurlarning, bolupmu lagér shahitliri we pa'aliyetchilerning küchlük inkasini qozghimaqta.

Xitay hökümiti teripidin ömürlük qamaqqa höküm qilin'ghan Uyghur folklorshunas, piroféssor rahile dawutning amérikadiki qizi eqide polat radiyomiz ziyaritini qobul qilip, xitayning teshwiqatini qiliwatqan CGTN muxbiri li jingjinggha mundaq so'al qoydi:

“Li jingjing xanim, siz muweppeqiyet qazan'ghan Uyghur ayallarni ziyaret qildim, dédingiz. Méning apam rahile dawutmu özining kespide muweppeqiyet qazan'ghan netijilik ayal, tetqiqatchi, nurghunlighan shagirtlarni terbiyilep chiqqan proféssor, shundaqla ésil peziletlik bir ana. Halbuki, xitay hökümiti bigunah apamni türmige solidi, siz kéler qétim ürümchige barghiningizda, apam rahile dawutnimu ziyaret qilalamsiz? men bilimen, siz apamni ziyaret qilalmaysiz, chünki sizningmu heqiqetni sözlesh erkinlikingiz yoq. Özingizningmu erkinlikingiz yoq turup, qandaqsige Uyghur ayallirini erkin déyeleysiz?”

X/Students for a Free Tibet

Hazir amérikada yashawatqan lagér shahitliridin tursun'ay ziyawudun li jingjing ishligen bu teshwiqat filimini körüp qattiq ghezeplen'gen. U bu heqte qattiq inkas qayturup, mundaq dédi: “Xitay Uyghur ayallirini lagér we türmilerge solap, ulargha jinsiy tajawuz, mejburiy emgek, mejburiy tughmas qilish, xitaylar bilen toy qilishqa mejburlashtek bir qatar jinayetlirini dawam qiliwatqan bir waqitta, amérikadiki we xelq'aradiki taratqu wasitiliri xitayning xelq'araning közini boyash urunushigha meydan hazirlap bermesliki kérek, buni qattiq cheklishi kérek!”

Fransiyediki lagér shahiti gülbahar xatiwaji ziyaritimizni qobul qilip, xitay hökümiti Uyghur irqiy qirghinchiliqini élip barghandin buyan, hetta uningdin burunmu Uyghur ayallirining eng eqelliy ana bolushtek insaniy heq-hoquqlirini éghir derijide depsende qilip kelgenlikini, emdilikte bolsa Uyghur ayallirini özining siyasiy teshwiqati üchün qurbanliq qiliwatqanliqini, shundaqla ularni bu yalghan teshwiqatlarda rol élishqa, yalghan sözleshke mejburlawatqanliqini bildürdi.

Xitay hökümiti bu yil “8-Mart ayallar bayrimi” munasiwiti bilen élan qilghan xewerliridimu Uyghur ayallarning heq-hoquqlirining toluq kapaletke ige ikenlikini bazargha salghanidi. Uyghur élidin tarqitilidighan xitay taratqulirida we xitayning chet elge tarqitidighan teshwiqat wasitiliridimu “Shinjangdiki her millet ayallirining heq-hoquqlirining kapaletke ige qilin'ghanliqi, her qaysi sahelerde xizmet qilish pursetlirige ériship jem'iyet tereqqiyatigha hesse qoshuwatqanliqi” teshwiq qilin'ghan.

Xitayning bu xil teshwiqati ewjige chiqqan bir waqitta, yeni 8-mart küni firansiyening paytexti parizhda xelq'ara xanim-qizlar bayrimi munasiwiti bilen ötküzülgen “21-Esirdiki ayallarning kishilik heq-hoquqliri” namliq xelq'araliq yighinda, d u q xelq'ara ishlar bölümining diréktori zumret'ay erkin Uyghurlar mesilisi, bolupmu Uyghur ayallar mesilisini otturigha qoyup ötken. U, xitay hökümiti xelq'aragha teshwiq qiliwatqan “Xushal-xuram halda ussul oynap, bextiyar turmushini namayan qiliwatqan Uyghur qiz-ayalliri” teswirining arqisigha yoshurun'ghan teqib, zulum we insan qélipidin chiqqan wehshiyliklerni birmu-bir anglatqan.

Zumret'ay erkin ziyaritimizni qobul qilip, xitayning Uyghur ayallirigha yürgüzgen zorawanliq jinayetlirining xelq'ara jama'et aldida ashkarilinishi bilen xitayning buning aldini élish, xelq'araning közini boyash teshwiqatigha ötkenlikini, li jingjingning aynur abbastek ayallarni taratqulargha sörep chiqishiningmu del mushu meqset bilen boluwatqanliqini tekitlep ötti.