Uyghur diyarida “Térorluqqa zerbe bérip muqimliqni saqlash” ning qayta tekitlinishi némidin dérek béridu?

Xitay re'isi shi jinping we bashqa rehberliri xitay kompartiyesining muzéyini ziyaret qilghanda kompartiyesige qesem qildi. 2021-Yili 18-iyun, béyjing.

9-10-Yanwar künliri, xitay rehbiri shi jinping xitay merkizi hökümiti namidin arqa-arqidin 3 qétim yighin échip, partiye-hökümet kadirliri arisidiki intizam mesilisini qattiq tekitligen.

Shi jinpingning biwaste orunlashturushida échilghan bu yighinlarning, xitayda 3 yil dawam qilghan “Yuqumni nölge chüshürüsh” namidiki qamal siyasiti meghlup bolup, yuqumning shiddet bilen ewj alghan mezgilige toghra kélishi, xitay dölet ichi we sirtida jiddiy inkas qozghidi.

Xitay dölet ichide herqaysi ölke, aptonum rayonlarda shi jinping achqan yighinlarning rohi yetküzülüp ipade bildürülgen. Uyghur aptonum rayonidimu 11-yanwar küni ma shingruyning uyushturushida mexsus yighin échilghan. Bu yighinda ma shingrüy “Partiye ichidiki intizamni saqlash؛ shi jinping we partiye merkizi kométiti bilen birdeklikni saqlash؛ Uyghur aptonum rayonda muqimliq xizmitini yaxshi ishlep, térorluqqa zerbe bérishni dawamlashturush؛ shinjang hékayisini dawamliq sözlep shinjangning yaxshi obrazini tiklesh” dégenlerni alahide tekitligen.

11-Yanwar küni amérikaning “Tashqiy ishlar tori” da “Ishenchsizlik we kowid-19 yuqumidiki burulush, shi jinpingning döletni bashqurushni qiyinlashturuwétidu” serlewhelik maqale élan qilin'ghan.

Maqalide xitayda 3 yil dawamlashqan “Yuqumni nölge chüshürüsh qamali” meghlup bolghandin kéyinki éghir yuqum sewebidin yüz bériwatqan dawalghush weziyiti otturigha qoyulghan. Shi jinping özi biwaste yétekchilik qilghan yuqumni tizginlesh siyasitining xitay puqraliridila emes, hetta hökümet emeldarliridimu naraziliq qozghighanliqi üchün, shi jinpingning öz hakimiyitini saqlap qélish endishisining barghanche küchiyiwatqanliqi körsitip bérilgen.

Maqalide nöwete éghirlashqan yuqum weziyitige shi jinpingning xata siyasiti sewep bolghanliqi heqqide mundaq diyilgen: “Xitay 2022-yilining axirida alemshumul dawalghushni bashtin kechürdi. Üch yildin buyan, xitay re'isi shi jinping özining “Kowid-19 gha qarshi xelq urushi” dep atighan herki'itini qanat yaydurup, muresse qilmaydighan kowid-19 yuqumi tarqilishining aldini almaqchi boldi. Emma emeliyet bu siyasetni dawamlashturghili bolmaydighanliqini ispatlidi. Chünki bu siyaset heddidin ziyade qattiq yolgha qoyulghan bolsimu, omikron wariyantining yuqumlinishini kontrol qilghili bolmidi. 2022-Yili 12-ayning béshida yüz bergen bir qatar pewqul'adde ammiwi naraziliq namayishlar we kowid-19 yuqumini kontrol qilish siyasitini dawamlashturush, yerlik hökümetlerge iqtisadiy bésim élip kelgendin kéyin, béyjing tuyuqsiz ‛nöl kowid‚ siyasitidin waz kéchip, wirus yuqumining ewj élishini keltürüp chiqardi.”

Maqalide xitayda éghirlashqan yuqumlinish weziyiti keltürgen naraziliqni bésish üchün, shi jinpingning öz hökümranliqini mustehkemleshte téximu qattiq tedbir siyasetlerni yolgha qoyushni dawam qilidighanliqi mundaq bayan qilin'ghan: “Barghanche küchiyiwatqan naraziliq keypiyati shi jinping üchün yaman xewer. U 10 yilliq hökümranliq mezgilide, xelq arisida özining yaxshi obrazini tikleshke tirishti. Xelqni özining siyasitining toghriliqigha ishendürnmekchi boldi. Gerche u puqralar hoquqi we az sanliq milletlerni basturup kelgen bolsimu, emma u özining obrazini tikleshke we hökümranliqini exlaqiy we qanuniy jehettin kapaletke ige qilishqa urunup kelmekte. Gerche hazirche shi jinping we uning partiyesining ornining zexmilen'genlikige höküm qilish tes bolsimu, emma ijtima'iy taratqularda uning hökümranliqidin bizar bolush keypiyati ipadilenmekte.”

Amérikada chiqidighan “Béyjing bahari” zhornilining bash muherriri, weziyet analizchisi xu ping ependining qarishiche, xitayning aliy hökümrani bolghan shi jinpinggha nisbeten, xitayda yuqum ewjige chiqip naraziliq we tenqitning küchiyishi, uning xitaydiki obrazini chüshürüwetken. Bu weziyet shi jinpingni ensiritip tedbir qollinishqa mejbur qilmaqta iken.

Xu ping mundaq dédi: “Bultur 20-qurultayda shi jinpingning shexsiy hökümranliqi eng yuquri pellige chiqti. Emma uningdin kéyin yüz bergen yuqumlinish dolquni we yuqum keltürgen ölüm paji'eliri shi jinpingning shexsiy obrazini eng töwen haletke chüshürüp qoydi. Uning hazirqi orni intayin ajiz halette turmaqta. U xitaydiki yuqumni kontrol qilishqa özi yétekchiliq qilidighanliqini we özi mes'ul bolidighanliqini bildürgen. Hazir bundaq chong mesile chiqqan iken, elwette u özi jawabkar bolushi kérek. Shunga yuquri-töwendiki hemmeylen uni eyiblimekte. Emma u bu eyibleshlerning hemmisini basturup bolalmaydu.”

Xu ping sözini dawam qilip, shi jinpingning bu xil eyibleshlerge qolliniwatqan tedbirliri heqqide yene mundaq dédi: “Bu xil weziyet shi jinpingni intayin endishige salmaqta. Chünki bu uning hökümranliqigha dawalghush élip kélidu. Shunga u bundaq shara'itta, her xil namlarda yighin échip yolyoruqlarni bermekte. Emeliyette uning meqsidi peqet birla. Yeni uni tenqidligen herqandaq awazni basturup ujuqturush. Shunga u aldi bilen partiye ichidiki oxshimighan awazlarni basturushtin bashlimaqchi. U hazir her xil bahanilerni tépip, toxtimay yighin échishni dawam qilmaqta.”

Xu ping ependi Uyghur aptonum rayonluq partkomning sékritari ma shingruyning shi jinpingning yolyoruqi heqqide achqan yighini heqqide toxtaldi.

Uning bildürüshiche, ma shingruyning merkez bilen birdek bolushni tekitlishi, uning shi jingpinggha bolghan sadaqitini ipadilesh bolsa, muqimliqni tekitlishige nöwettiki dawalghush weziyitidin ensiresh sewep bolghan iken.

Xu ping mundaq dédi: “Yerlik hökümetler uning yolyoruqini yetküzgende yéngi mezmunlarni qoshushi tebi'i ehwal. Chünki shinjang bu mesilide alahide orunda turidu. Chünki ‛aq qeghez inqilabi‚ ürümchidiki ot apiti paji'esidin kéyin yüz berdi. Uning aldida shinjangda yuqum qamali yérim yildin artuq dawam qildi. Uyghur aptonum rayoni ‛yuqumni qamal qilish tedbiri‚ning eng chong ziyankeshlikige uchridi. Buninggha rayondikilerning naraziliqi elwette eng küchlük. Bu peqet Uyghurlarningla naraziliqi bilenla cheklenmeydu. Rayondiki xitaylarningmu naraziliqi küchlük boldi. Shunga shi jinpingning nuqtisidin qarighanda, shi jinping rayondiki weziyettin ensireydu we rayonni kontrol qilishni oylaydu. Uyghur aptonum rayondiki emeldarlar bolsa, rayonda yérim yil dawamlashturghan yuqumni qamal qilish tedbirliri seweplik, rayondiki naraziliq weziyitidin ensireydu. Ular könglide shi jinnpinggha narazi bolsimu, emma rayonda yüz bérish éhtimali bolghan herqandaq muqimsizliq weziyitining aldini élishni oylaydu. Shunga ular shi jinpinggha bolghan sadaqitini ipadilesh bilen birlikte, rayonda muqim weziyet saqlash we térorluqqa zerbe bérishni tekitlimekte.”

Dunya Uyghur qurultiyi ijra'iye kométitining mu'awin re'isi élshat hesen ependimu ziyaritimizni qobul ilip öz qarashlirini ortaqlashti.

Ilshat hesen ependining qarishiche, shi jinping yürgüzgen “Yuqumni nölge chüshürüsh” qamalining meghlubiyiti, shi jinpinggha bolghan naraziliqni kücheytken. Shunga bu xil ehwalda shi jinping özining diktatur hakimiyitini qoghdash qayghusida qalghan.

Ilshat hesen ependi yene xitayning ishghaliyet siyasiti astidiki Uyghur diyarida shi jinpingning yolyoruqlirining téximu qattiq halette ijra qilinidighanliqini bildürdi.

Uning bildürüshiche, shi jinpingning yolyoruqini yetküzgen ma shingruyning yighinda shi jinping we partiye bilen birdeklikni saqlash, rayonda muqimliqqa kapaletlik qilip, térorluqqa zerbe bérshni tekitlishidiki meqsiti, xitay hökümitining ishghaliyiti astidiki bu zéminni saqlap bérish wezipisini yaxshi orunlaydighanliqigha wede bérish iken.

Ma shingruygha oxshash Uyghur diyarigha kelgen herqandaq xitay emeldari, yillardin buyan térorluqqa zerbe bérishni tekitlesh arqiliq, rayonda yüz bérish éhtimali bolghan herqandaq naraziliqning aldini élip töhpe körsetkenlikini ipadilesh we xitay kompartiyesige bolghan sadaqitini bildürüsh arqiliq, özining siyasiy meqsitige yétishni nishan qilip kelmekte iken.