Ju féngso: “Xitay xelqi Uyghurlarning ehwaligha süküt qilsa, bu kün ularningmu béshigha kélidu”

27-Iyul mingjing (eynek) tor téléwiziyisi uyushturghan “Xitay heqqide tetqiqat” orginining 53-qétimliq neq meydan téléwiziye programmisida Uyghur rayonidiki yighiwélish lagérliri we xitay hökümitining rayonda yürgüzüwatqan mustebit siyasiti asasiy munazire témisi bolghan. Mezkur yighinda “Xitayda insanperwerlik” fondining bashliqi ju féngso ependi söz qilip, xitay hökümitining milyonlarche Uyghurni yighiwélish lagérlirigha qamap, Uyghurlarning diniy erkinliki we eng eqelliy insaniy erkinlikidin pütünley mehrum qilghanliqini qattiq eyibligen idi.

8-Awghust küni radiyomiz ziyaritini qobul qilghan ju féngso ependi nöwettiki xewerlerde az dégende bir milyondin artuq, hetta ikki milyondin üch milyon'gha qeder Uyghurning atalmish “Qayta terbiyilesh merkezliri” namidiki jaza lagérlirigha qamalghanliqini ashkarilan'ghanliqini bildürdi.

U mundaq dédi: “Uyghurlarning hazirqi ehwali üchün tolimu échiniwatimiz hem xitay puqrasi bolush süpitimiz bilen buningda her birimizning mes'uliyiti bar dep qaraymiz. Chünki xitay kommunist hökümiti hazirghiche nurghun jayda bu xil jaza lagérlirini qurup, bu jaygha qamalghan Uyghur qatarliq yerlik milletlerni shepqetsizlik bilen basturuwatidu. Xitay hökümiti yene öz teshwiqatlirida aldamchiliq wasitisini ishqa sélip, bu yerge qamalghan Uyghurlargha ‛diniy ashqunluq‚ we ‛milliy bölgünchilik‚ qatarliq qalpaqlarni kiydürüp, xitay puqralirini süküt qilishqa, hetta hökümetke yantayaq bolushqa righbetlendürmekte. Bu bekmu xeterlik ehwal.”

Ju féngso ependi yene chet'ellerdiki xitay démokratliri qurghan teshkilatlar we erkin döletlerde yashawatqan her bir xitay puqrasining Uyghur, qazaq qatarliq musulman milletliri uchrawatqan zulumni dunyagha ashkarilash mejburiyitining barliqini tekitlep, mundaq dédi: “Biz eng eqelliysi bir insan bolush süpitimiz bilen milyonlighan Uyghurning we nechche yüz minglighan qazaq qérindashlarning jaz lagérlirigha qamalghanliqidin ibaret heqiqetni dunyagha ashkarilashta tirishchanliq körsitishimiz kérek. Bu jehette Uyghur diyaridiki 30 nechche jaydiki jaza lagérlirining ornini éniqlap chiqqan kanadadiki shown jang ependini pidakarliq körsetküchilerning biri dep qaraymen. Shown jang twittérgha yollighan resimlerdin tikenlik sim tosaqlar ichidiki lagérlarnila körüsh mumkin, emma u lagérlarning ichide qandaq jinayetler sadir boluwatidu, bu hazirghiche bir sir.”

Ju féngso ependi özliri yéqinda igiligen ehwallardin nöwette Uyghur diyarida Uyghurlar we qazaqlardin bashqa rayonda yashawatqan xitaylar arisidiki siyasiy jehettin xitay hökümitige naraziliqi bar dep qaralghan xitaylarningmu tutqun qilin'ghanliqi heqqide uchur alghanliqini, bu yil kirgendin buyan xitay ölke-sheherliridimu közitish kaméraliri arqiliq nazaret qilish, yol-yollarda kishilerni tosup téléfon tekshürüsh qatarliq qattiq bixeterlik tedbirlirining hazir pütkül xitay miqyasigha kéngeytiwatqanliqi qatarliq ehwallarni bayan qildi.

U xitay da'irilirining Uyghurlargha qaratqan basturush siyasitining pütkül xitay miqyasigha bu qeder téz kéngiyishining yaman aqiwitini agahlandurup, mundaq dédi: “Shunga xitay hökümitining zulumidin qéchip, chet'ellerde xitay hökümitige qarshi pa'aliyet élip bériwatqan her bir xitay puqrasining lagérlardiki jinayetler heqqide téximu köp pakit toplash, Uyghurlar uchrawatqan heqsizliqlarning heqiqiy mahiyiti we xitay hökümitining siyasiy meqsitini dunyagha ashkarilash mejburiyiti bar. Eger xitay xelqi mustebit kommunist hökümitining Uyghurlarni basturushigha dawamliq süküt qilsa, bu kün ularningmu béshigha kélidu shundaqla alliqachan kélip boldi. Shunga bu xil mustebitlikke herqandaq bir insan süküt qilmasliqi, heqqaniyette ching turushi kérek.” 

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi élshat hesen ependi ju féngsoning bu sözlirige inkas qayturup, “Uyghurlar duch kéliwatqan teqiplerni dunyagha anglitishta we xitay hökümitige bésim qilishta chet'ellerde yashawatqan xitay démokratlirining, hetta her bir xitay puqrasiningmu bash tartip bolmaydighan mes'uliyiti barliqi” ni alahide tekitlidi.

Ju féngso ependi teminligen uchurlar we gugul toridiki uchurlardin ashkarilinishiche, “Xitayda insanperwerlik” fondi 2007-yili amérikining san-fransisko shehiride tizimgha élin'ghan iken. Mezkur jem'iyet qurulghandin buyan, xitay hökümitining ziyankeshlikige uchrighan yer asti xristi'an muritliri we siyasiy mehbuslargha yardemde bolushni asasliq nishan qilghan iken. Mezkur jem'iyet yene Uyghurlardin ilham toxti qatarliq wijdan mehbuslirining baldurraq erkinlikke érishishi mesiliside bezi xizmetlernimu qilghan bolup, nöwette ular xitay hökümitining eng qattiq basturushigha uchrawatqan Uyghurlar weziyitige jiddiy diqqet qilmaqtiken. Ju féngso ependining bildürüshiche, xitayning jaza lagérlirigha qamalghan Uyghurlarning ehwalini igilesh we xitay hökümitining Uyghurlar üstidin élip bériwatqan insaniy depsendichiliklirini dunyagha ashkarilashni muhim xizmet nishanliridin biri qilmaqta iken.