Yaponiye metbu'atliri: dunyaning közi abé bilen shi jinpingning söhbitige tikildi

Ixtiyariy muxbirimiz haji qutluq qadiri
2016.09.06
shinzo-abe-shi-jinping.jpg Yaponiye gézitliride élan qilghan shinzo abé bilen shi jinping söhbiti toghrisida bérilgen xewerler.
RFA/Qutluq

6-Séntebir yaponiyedin chiqidighan in'gliz tilidiki “Japan taymés” géziti “Dunyaning közi abé bilen shi jinpingning söhbitige tikildi” serlewhilik maqalisini élan qilip yapon-xitay munasiwitidiki bezi bir ilgirileshler toghrisida toxtaldi.

Yaponiye téléwiziye qanallirining 5-séntebir künidiki kechlik xewerliride éytilishiche, shu küni kechte xitayning xangju shehiride échiliwatqan tereqqiy tapqan 20 dölet yighinigha qatnishiwatqan yaponiye bash weziri shinzo abé xitay dölet re'isi shi jingping bilen uchrishish élip bérip ikki dölet arisidiki aral majirasi,jenubiy taqim aralliri we shundaqla sherqiy déngiz mesilisi toghrisida söhbet ötküzgen.

5-Séntebir yaponiye döletlik téléwiziye qanilining xangjudin neq meydandin bergen xewiride, yaponiye bash weziri shinzo abé shu küni kechte shi jinping bilen uchrishish élip barghandin kéyin, muxbirlarni kütüwélish yighini ötküzüp ikki dölet söhbitide özining asasliqi sénkaku, jenubiy taqim aralliri we xitayning sherqiy déngiz hawa boshluqi mesilisi toghrisida söhbetleshkenlikini ashkarilighan bolsimu, biraq bu mesililerge nisbeten shi jinpingning qandaq mu'amilide bolghanliqini bildürmidi.

Shinzo abé muxbirlargha bergen bayanatida shi jinping bilen élip barghan söhbitide xitaydiki kishilik hoquq mesilisi toghrisida özining toxtalghan we yaki toxtalmighanliqini peqetla tilgha almidi.

Shinzo abé xitaydiki tereqqiy tapqan yigirme dölet yighinigha qatnishish üchün seperge chiqish aldida, yaponiyediki Uyghur, tibet kishilik hoquq teshkilatliri yaponiye tashqi ishlar ministirliqigha xet yollap, bu qétimqi ikki dölet uchrishishida Uyghur, tibet kishilik hoquq mesililirining tilgha élinishini kütken idi.

Yaponiyedin chiqidighan yapon tilidiki “Xitaygha nezer” zhurnilining bash muherriri méng sha bu heqte toxtilip: “Méningche, shinzo abé ikki dölet söhbitide Uyghur, tibet kishilik hoquq mesililirini peqetla tilgha almidi. Sewebi tereqqiy tapqan yigirme dölet yighini échiliwatqan peytte, xitay da'iriliri Uyghur, tibet rayonlirida weqe chiqip qilishning aldini élish üchün bu rayonlarda basturushni kücheytti” dédi.

Yaponiyediki Uyghur kishilik hoquq teshkilatliridin yaponiye Uyghur birliki teshkilatining re'isi turmuhemmet hashim shinzo abéning xitay dölet re'isi shi jinping bilen élip barghan uchrishishida Uyghurlarning kishilik hoquq mesilisining tilgha élinmighanliqidin özining tolimu meyüslen'genlikini bayan qildi.

Yaponiye metbu'atliridin “Shokan shu chu” zhurnilida körsitilishiche, bu yil 15-awghustqiche 200 din 300 giche xitay béliqchi kémiliri we 15 déngiz charlighuchi qoghdash paraxotliri yaponiye déngiz tewelikidiki sénkaku arili etrapigha 28 qétim qanunsiz kirgen. Besh kün ichide 72 paraxot qanunsiz yaponiye déngiz tewelikide heriket élip barghan. Bu xil hadisilerge nisbeten yaponiye hökümiti bu yil kirgendin buyan 30 qétim xitaygha naraziliq bildürgen.

Xitay yéqinqi yillardin buyan, jenubiy déngizdiki arallar we mezkur rayondiki déngiz tewelikining zor bir qismini özige tewe dep élan qilip, mezkur déngizdiki herbiy pa'aliyetlirini kücheytiwétip wiyétnam, filippin, hindonéziye,broné qatarliq qoshna döletlerning naraziliqini qozghap, jenubiy déngiz rayon weziyitini jiddiyleshtürüwetken idi. Filippinning erz qilishi bilen bu yil 12-iyul gollandiye xelq'ara soti höküm élan qilip, xitayning jenubiy déngizdiki arallarda tarixiy igilik hoquqining barliqi heqqide ispatlarning yoqluqini we xitayning bu rayondiki herikitini toxtitishi kéreklikini bildürgen idi.

Xitay da'iriliri 2013-yilining axiri sherqiy déngiz hawa boshluqida mudapi'e kimlik rayoni élan qilghan bolup, buningda sherqiy déngizning köp qismini öz ichige alghan rayonlarni öz hawa mudapi'e tewelikige kirgüzüp, bu rayonlargha kirgen chet'el ayropilanlirining xitaygha aldin melumat bérishi kéreklikini bildürgen idi.

Shinzo abé muxbirlargha bergen bayanatida, ikki döletning öz-ara hemkarlashqan halda iqtisadni güllendürüsh, rayon xaraktérlik mesililerde köplep uchrishish we söhbet élip bérish arqiliq saqlan'ghan mesililerni hel qilishta ikki terepning birlikte tirishchanliq körsitidighanliqini bildürgen.

Shinzo abé bu qétimqi ikki terep söhbitide yene, shimaliy koréye da'irilirining üzlüksiz élip bériwatqan uzun musapilik bashqurulidighan bomba sinaqliri toghrisidimu söhbetleshkenlikini éytqan.

Yaponiyedin chiqidighan in'gliz tilidiki “Japan taymés” gézitining 6-séntebirdiki xewiride, shinzo abé bilen shi jinpingning söhbiti peqetla 30 minut dawam qilghan bolup, xitay terep söhbet bashlinishtin ilgiri ikki terep söhbitide sénkaku arili, jenubiy taqim aralliri mesilisining köp waqit élip ketmeslikini alahide telep qilghanliqini ilgiri sürgen.

Xewerde déyilishiche, ikki terep söhbiti nahayiti qizghin keypiyat ichide élip bérilghan bolup, yapon-xitay munasiwitide ikki terep rehberlirining 2014-yilidin buyan tunji qétim élip barghan muweppeqiyetlik söhbetlerdin biri hésablinidiken.

“Yomi'uri shimbun” gézitining bu heqtiki xewiride déyilishiche, ikki terep otturisidiki murekkep mesililerning tézrek hel bolushi üchün her ikki terep ortaq halda tirishchanliq körsitishke kélishken.

“Asahi shimbun” gézitide bolsa, xitay terep kémilirining uzundin buyan sénkaku arili etrapigha üzlüksiz yéqinlap kélip, yaponiye déngiz tewelikige qanunsiz kirishi mesilisining bu qétimqi uchrishishta otturigha qoyulghanliqigha yuqiri baha bergen.

Yaponiye Uyghur jem'iyitining re'isi ilham mahmut bolsa ikki terep söhbitide elwette nöwettiki yaponiye terep duch kéliwatqan mesililerning aldi bilen tilgha élinishining tebi'iy ehwal ikenlikini, biraq Uyghur mesilisini otturigha qoyush üchün buninggha téxi diplomatik shara'itlarning piship yétilishi kéreklikini ilgiri sürdi.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.