Хитайниң йеңи йиллиқ тәшвиқати вә униң кирзисқа толған вәзийити

2023-Йил кириш һарписида хитай һөкүмити өткән йиллиқ нәтиҗилирини махтап, йеңи йиллиқ “бүйүк пилан”лирини елан қилған.

 Ши җинпиң йеңи йил һарписида нутуқ сөзләп, өткән йиллиқ нәтиҗилирини баян қилип өткәндә, юқум мәзгилидиму хитайниң йәнила дуняниң 2-чоң иқтисадий гәвдиси болуш орнини сақлап кәлгәнликини, “ковидни тизгинләш күриши” ниң йеңи басқучқа қәдәм қойғанлиқини, хитай компартийәсиниң “хәлқни һәммидин үстүн, һаятлиқни һәммидин үстүн” қойидиғанлиқини ейтқан. Һалбуки, әмәлийәт дәл униң әксичә болуп, таратқуларда чиқиватқан хәвәрләргә қариғанда,  хитайниң “юқумни нөлгә чүшүрүш” қамал сиясити болсун, яки йеңидин йолға қойған ечиветиш сиясити болсун, һәммиси хитай пуқралириға баласи апәт елип кәлгән.  Нөвәттә хитайдики юқумдарлар вә уларниң өлүш нисбити давамлиқ көпәймәктә икән.

Канадалиқ хитай язғучи вә журналист шең шө ханим зияритимизни қобул қилип, ши җинпиңниң йеңи йиллиқ нутқиға баһа берип мундақ деди: “ ши җинпиңниң сөзлигәнлири нөвәттә хитайда йүз бериватқан ишлар билән асасән мунасивәтсиз. Мәсилән, һазир хитайда нурғун адәм  ковид юқумидин өлүватиду. Ши җинпиң бу һәқтә бир еғизму гәп қилмиди. Хитай компартийәси қурулғандин башлапла, коммунизмни нишан қилған бир сиясий гуруһ. Инсанийәт тарихи шуни испатлидики, бу гуруһниң һакимийити наһайити рәзил вә қәбиһ. Хитай компартийәси қурулған күндин башлап, хәлқни инсан қатарида көргән әмәс. Шуңа униң сияситидә хәлқни ойлаш, хәлқ үчүн хизмәт қилиш дегән нәрсә йоқ. Бәлки улар радикал, шәхсийәтчи, вәһший бир мәнпәәт гуруһини шәкилләндүргән. Улар хәлқ үчүн хизмәт қилиш у яқта турсун хәлқни қул қилиду, хәлқниң мүлкини булап талайду. Әмәлийәттә улар өткән 70 йилдин башлап шундақ қилип кәлди”.

“хитай хәлқара телевизийә тори”(CGTN)  2-январ күни бир қисқа видийо тарқитип, хитай рәиси ши җинпиңниң 2022-йил хоңкоң вә уйғур райониға барғандики йолйоруқлири, бу икки районниң кәлгүси һәққидә оттуриға қойған көз қарашлирини тәшвиқ қилған.

Бу видийода көрситилишичә, ши җинпиң 2022-йил хитайда 7 қетим җайларни көздин кәчүрүшкә чиққан болуп, “йезиларни гүлләндүрүш, екологийәлик мәдәнийәт бәрпа қилиш, юқири сүпәтлик тәрәққиятни қолға кәлтүрүш, мәниви мәдәнийлик қурулушини илгири сүрүш” дегәндәк сиясәтлирини тәкитлигән.  У 7-айда уйғур районини көздин кәчүргәндә, уйғур районидики сиясәтниң яхшилиқини, йилда бир сиясий нишанни әмәлгә ашуридиғанлиқини, йилда бир нәччә мәсилини һәл қилидиғанлиқини махтиған. “һәр милләтниң бир арғамчидәк бағлинип, бир анарниң данисидәк зич уюшуп тириишип алға илгирилиши керәк” ликини ейтқан.

Америкадики хитай вәзийити анализчиси ма җү әпәнди хитайниң һәр вақит ағзидин чүшүрмәйдиған аталмиш“милләтләр иттипақлиқи” һәққидики көз қаришини билдүрүп мундақ деди:  “бу йәрдики иттипақлиқ сөз мәнисидики иттипақлиқ әмәс, бәлки хитайни, җуңхуа милләтлирини,  хуашя милләтлирини мәркәз қилған иттипақлиқ. Бу дегәнлик, хитай компартийәси яки ши җинпиң қизил қуяштәк мәркәздә, қалғанлири униң әтрапида зич уюшқан болуши керәк.  <Милләтләр иттипақлиқи>дегини, хитайларни, хитай мәдәнийитини асас қилған иттипақлиқ болуп, силиқрақ ейтқанда хитай мәдәнийитигә қошулуп кетиш, қопалрақ ейтқанда башқа милләтләрниң мәдәнийитини йоқитип, уларни бирла хитай мәдәнийитигә айландуруш. Хитай һәргиз мән сән билән иттипақлишай демәйду, бәлки сән мениң йенимға келишиң керәк, дәйду. Хитайдики аталмиш милләтләр иттипақлиқ тарихтин бери шундақ болуп кәлди”.           

Ши җинпиң йеңи йиллиқ нутқида хитайниң дуняниң тинчлиқи вә тәрәққияти үчүн төһпә қошидиғанлиқини билдүргән болуп, америка қатарлиқ ғәрб әллиригә өзиниң дуняға тәһдит болмайдиғанлиқи һәққидә ишарәт бәргән.  Руйтрес агентлиқииниң хәвәр қилишичә,  хитайниң сабиқ ташқий ишлар министири ваң йи 1-январ күни мақалә елан қилип, хитайниң америка билән диалог қуруп, мунасивәтләрни яхшилиши керәкликини билдүргән. Анализчилар буни хитайниң ички вә ташқи кирзисларға боғулуватқанлқи, шуңа америка билән яришиштин башқа амали йоқлуқиға бағлап чүшәндүрмәктә. Америкадики рәнд сиясәт тәтқиқат мәркизиниң хитай ишлири тәтқиқатчиси раймонд ко (Raymond Kuo)  мундақ дәйду:

“ваң йиниң американи һәмкарлиққа чақириши мәнчә әҗәблинәрлик әмәс. Бу хитай билән америка оттурисидики тоқунушниң һәрикәтчан икәнликини билдүриду.  Байден һөкүмитиниң түп мәқсити хитай билән дүшмәнлишиштин көрә йәнила яхши өтүп кетиш. Икки тәрәп сүркилишип йүргәндә балдуррақ яришип қалғанниң зийини йоқ;  әмма бу йәрдики һалқилиқ мәсилә,  хитайниң қанчилик сәмимий вә ишәнчлик болушидур. Бу җәһәттә хитайға таза ишәнчим йоқ”.

Язғучи шең шө ханимниң қаришичә, хитайниң йеңи йилда техиму көп ковид кризиси вә иқтисадий бесимға учрайдиғанлиқи тәхмин қилиниватқан бу күнләрдә ши җинпиңниң йеңи йиллиқ нутқи пәқәт “ялғанчиниң көз боямчилиқи вә хам хияли” дин башқа нәрсә әмәс икән, һәмдә  хитай компартийәсиниң тәшвиқат еһтияҗини қамдаштин башқа ишқа яримайдикән.