Хитай компартийәсиниң дин дүшмәнлики вә буниң қурбаниға айлиниватқан уйғур мусулманлири

Ислам тәшкилатниң хитайниң әрәб-ислам әллири вә башқа мусулманлар җамаитигә юмшақ күч ишлитиштә әң чоң рол ойнаватқан орун икәнлики тоғрисида ишләнгән картон. 2020-Йили өктәбир.

Ислам җуғрапийәсиниң бир қисми болған уйғур диярида яшаватқан мусулманлар әсирләрдин бери дуняниң башқа җайлиридики мусулманларға охшаш рамизан ейида роза тутуп кәлгәниди. Әмма 2017-йил хитай һөкүмитиниң ирқий қирғинчилиқи башланғандин кейин, уйғурларниң роза тутуши вә башқа рамизанлиқ паалийәтлири “диний әсәбийлик” дәп қарилип чәклинишкә башлиди.

Тарихтин мәлум болғинидәк, хитай коммунист һакимийити қурулғандин башлапла, бәзидә “диний етиқад әркинлики” сияситини йолға қоюп, мәлум кәңчилик бәргән болсиму, көп вақитларда уни хилму хил сиясәтләр билән чәкләп кәлгән. Хитай компартийәси 50-йилларда йол қойған қисмән диний әркинликни “мәдәнийәт зор инқилаби” мәзгилидә “4 кониниң бири” дәп чәклигән, мусулманларни мәсчитләрдә чошқа беқишқа салған; 80-йилларда мәлум дәриҗидә қоювәткән диний әркинликни 90-йиллардин башлап тәдриҗий боғушқа башлиған һәмдә ислам динини террорлуқ билән бағлап уйғур мусулманлириға зәрбә беришни күчәйткән.

Шәрқий түркистан өлималар бирликиниң рәиси алимҗан боғда әпәнди хитай коммунист һөкүмитиниң “мәдәнийәт зор инқилаби” дин башлапла диний бастуруш һәрикити елип барғанлиқини, 80-йилларда бир аз кәңчилик бәргән болсиму, буниң пәқәт ислам әллири билән мунасивәтни яхшилаш үчүн икәнликини, арқидин йәнә әсли маһийитигә қайтип, уйғур мусулманлирини бастурушни күчәйткәнликини билдүрди.

Дәрвәқә, ши җинпиң һакимийити 2014-йилдин башлап, динларни, җүмлидин ислам динини хитайчилаштуруш сияситини йолға қоюп, арқидин икки йил өткәндә “диний әсәбийликни түгитиш” һәрикитини башлап, милйонлиған уйғур мусулманлирини лагерға солап, диний китабларни көйдүрүп, мәсчитләрни вәйран қилди.

Хитай компартийәсиниң келип чиқиш тарихидин мәлумки, униң идийә асаси болған марксизм динға қарши идийәдур. Марксизмниң нәзәрийәси бойичә ейтқанда, барлиқ динлар кишини зәһәрләйдиған әпюнға охшайду. Материялизмлиқ пәлсәпә асасиға қурулған марксизм маддий дуняға әһмийәт берип, мәнивийәтни етибарға алмайду. Худани инкар қилиду, әмма сталин вә мав зедуңға охшаш шәхсләрни улуғлашқа, һәтта чоқунушқа йол қойиду; җәннәтни инкар қилиду, әмма коммунизмни җәннәт қилип тәсвирләйду. Җәһәннәмни инкар қилиду, әмма өз мәқситигә йетиш үчүн васитә таллимай күрәш қилип, дуняни җәһәннәмгә айландуриду. Алимҗан боғда әпәндиниң қаришичә, коммунист хитайниң етиқадиға айланған коммунизм исламға охшаш самави динларниң дүшмини, уйғурларни бу етиқадтин ваз кәчтүрәлмигән коммунист хитай һөкүмити бу динни пүтүнләй чәкләш вә кишиләрниң меңисини ююш йолини тутти.

Алдинқи әсирдә совет русийәниң тәсиридә бир мәһәл дуняви еқимға айланған коммунизм тарихниң әхләт туңиға ташланған болсиму, хитай һакимийити уни “хитайчә алаһидиликкә игә сотсиялизм” билән сақлап қалди. Һалбуки, бу һакимийәт күчләнгәндин кейин тәхткә чиққан ши җинпиң қайтидин хитай коммунистлириниң әсли маһийитини ашкарилап, барлиқ динларға дүшмәнлик қилишқа вә коммунизм билән бирләшкән милләтчилик ғайисини әмәлгә ашурушқа тәйярланди.

2-Айниң 1-күни америка-хитай риқабити алаһидә комитети рәиси майк галигер (Mike Gallagher) америка дөләт мәҗлисиниң әтигәнлик зияпитигә қатнашқанда қилған сөзидә коммунист хитайниң рәзил маһийитини тилға елип мундақ дегән: “нәччә он йилдин буян хитай коммунистлири кишиләрниң худаға болған етиқадини вәйран қилишқа күчәп кәлди, көп сандики етиқадчиларни түрмигә қамап қийниди. Улар йәнә милйонлиған уйғурлар вә башқа етиқадчи аммини аталмиш қайта тәрбийәләш лагериға солиди. Улар йәнә шинҗаңда ирқий қирғинчилиқ елип бериватиду. Миллити вә дини айрим болған кишиләрни бундақ зор көләмдә қамаш йәһудий чоң қирғинчилиқидин буян елип берилған әң чоң җинайәттур”.

Майк галигер сөзидә йәнә, хитай компартийәси баш секретари ши җинпиңниң динларни хитайчилаштуруш сиясити йүргүзүватқанлиқини, маһийәттә буниң охшашла динларни йоқитиш һәрикити икәнликини, коммунизмниң әслидинла инсанийәткә дүшмән, шәйтаний етиқад икәнликини оттуриға қоюп, “мән ойлаймәнки, коммунизм__ динниң дүшминидур; коммунистлар һәммигә һөкүмран болушни, коллектипниң күчи арқилиқ шәхсий әркинликни, худаниң бәндиси болған һәр кимниң иззәт-ғурурини йоқ қилишни нишан қилиду” дегән.

Майк галигерниң сөзи бойичә болғанда, коммунизм барлиқ динларға дүшмәнлик қилидиған шәйтанниң динидур, хитай компартийәсиниң пүтүн дуняға өз тәсирини кеңәйтишни хам хиял қилиши, ши җинпиңниң өз идийәсини партийә әзалириға йетәкчи қилиши вә уларни өзигә худаға чоқундурғандәк чоқундуруши шуниң җүмлисидиндур. Туңган анализчи ма җү әпәнди буни қуввәтләп мундақ дәйду: “бир худалиқ динниң хитай туприқида мәвҗут болушиға ши җинпиң чиш-тирниқиғичә өч болуп кәтти. Наһайити ениқки, униң бир худалиқ динни хитайчилаштуримән дегини, у динни йоқитимән дегинидур. Хитай һөкүмити уйғурларниң земинини ютувелиш үчүн уларниң етиқадини баһанә қилип қирғинчилиқ йүргүзгән болса, туңганларға пәқәт уларниң иман-етиқадини йоқ қилиш үчүн диний бастуруш елип бармақта. Хитай компартийәси мусулман милләтләрниң етиқад вә мәдәнийәт бағлирини бузуп ташлиғандила, уларниң земинида халиғинини қилалайду, зораванлиқ қилиду, булап-талайду, уларни бастуруп қаршилиқ көрситәлмәс һалға елип келиду. Мана бу хитай компартийәсиниң бир худалиқ динни хитайчилаштуруштики түп ғәризидур”.

Сиясий көзәтчи илшат һәсәнниң билдүрүшичә, ши җинпиң башчилиқидики хитай коммунистлириниң дин дүшмәнлики тарихтин бери мәвҗут. Нөвәттә бу һазир уйғурлар етиқад қиливатқан ислам динини хитайчилаштурушта әң рошән ипадиләнмәктә. У пәқәт мәсчитләрни чеқишнила әмәс, уйғурларниң ислам етиқади билән бирлишип кәткән пүткүл мәдәнийитини йоқ қилишни өз ичигә алиду.

chinaarabcf.org

80-Йилларда әрәб-ислам әллири билән мунасивәтлирини күчәйткән хитай һөкүмити, бүгүнки күндә улар билән қоюқ иқтисадий һәмкарлиқ орнатқан болуп, улардин һечқайсиси уйғурларға һесдашлиқ қилалмайдиған, хитайға қарши чиқалмайдиған вәзийәтни шәкилләндүргән. Илгирики хәвәрләрдин мәлум болғинидәк, нәччә йилдин буян, мусулман дөләтләр вәкилләр өмики көп қетим уйғур райониға келип, хитайниң дағдуғилиқ зияпәтлиригә вә көз боямчилиқ зиярәтлиригә дахил болғаниди. “шинҗаң гезити” ниң хәвәр қилишичә, рамизан күнлири давамлишиватқан бир мәзгилдә, йәни 27-март күни уйғур аптоном районниң партком секретари ма шиңрүй әрәб дөләтлиридин кәлгән сиясий партийә вәкиллири өмикини күтүвалған. Алимҗан боғда әпәнди бу һәқтә тохтилип, хитайниң һәр вақит әрәб-ислам дөләтлириниң һөкүмәт, партийә қатлимидики сиясәтчиләр билән һәмкарлишип туридиғанлиқи, әмма өлималар өмикиниң азийип қалғанлиқини, шәрқий түркистан өлималар бирликиниң бу җәһәттә тегишлик рол ойниғанлиқини вә давамлиқ тиришчанлиқ көрситидиғанлиқини билдүрди.