Xitay kompartiyesining din düshmenliki we buning qurbanigha ayliniwatqan Uyghur musulmanliri

Islam teshkilatning xitayning ereb-islam elliri we bashqa musulmanlar jama'itige yumshaq küch ishlitishte eng chong rol oynawatqan orun ikenliki toghrisida ishlen'gen karton. 2020-Yili öktebir.

Islam jughrapiyesining bir qismi bolghan Uyghur diyarida yashawatqan musulmanlar esirlerdin béri dunyaning bashqa jayliridiki musulmanlargha oxshash ramizan éyida roza tutup kelgenidi. Emma 2017-yil xitay hökümitining irqiy qirghinchiliqi bashlan'ghandin kéyin, Uyghurlarning roza tutushi we bashqa ramizanliq pa'aliyetliri “Diniy esebiylik” dep qarilip cheklinishke bashlidi.

Tarixtin melum bolghinidek, xitay kommunist hakimiyiti qurulghandin bashlapla, bezide “Diniy étiqad erkinliki” siyasitini yolgha qoyup, melum kengchilik bergen bolsimu, köp waqitlarda uni xilmu xil siyasetler bilen cheklep kelgen. Xitay kompartiyesi 50-yillarda yol qoyghan qismen diniy erkinlikni “Medeniyet zor inqilabi” mezgilide “4 Konining biri” dep chekligen, musulmanlarni meschitlerde choshqa béqishqa salghan؛ 80-yillarda melum derijide qoyuwetken diniy erkinlikni 90-yillardin bashlap tedrijiy boghushqa bashlighan hemde islam dinini térrorluq bilen baghlap Uyghur musulmanlirigha zerbe bérishni kücheytken.

Sherqiy türkistan ölimalar birlikining re'isi alimjan boghda ependi xitay kommunist hökümitining “Medeniyet zor inqilabi” din bashlapla diniy basturush herikiti élip barghanliqini, 80-yillarda bir az kengchilik bergen bolsimu, buning peqet islam elliri bilen munasiwetni yaxshilash üchün ikenlikini, arqidin yene esli mahiyitige qaytip, Uyghur musulmanlirini basturushni kücheytkenlikini bildürdi.

Derweqe, shi jinping hakimiyiti 2014-yildin bashlap, dinlarni, jümlidin islam dinini xitaychilashturush siyasitini yolgha qoyup, arqidin ikki yil ötkende “Diniy esebiylikni tügitish” herikitini bashlap, milyonlighan Uyghur musulmanlirini lagérgha solap, diniy kitablarni köydürüp, meschitlerni weyran qildi.

Xitay kompartiyesining kélip chiqish tarixidin melumki, uning idiye asasi bolghan marksizm din'gha qarshi idiyedur. Marksizmning nezeriyesi boyiche éytqanda, barliq dinlar kishini zeherleydighan epyun'gha oxshaydu. Matériyalizmliq pelsepe asasigha qurulghan marksizm maddiy dunyagha ehmiyet bérip, meniwiyetni étibargha almaydu. Xudani inkar qilidu, emma stalin we maw zédunggha oxshash shexslerni ulughlashqa, hetta choqunushqa yol qoyidu؛ jennetni inkar qilidu, emma kommunizmni jennet qilip teswirleydu. Jehennemni inkar qilidu, emma öz meqsitige yétish üchün wasite tallimay küresh qilip, dunyani jehennemge aylanduridu. Alimjan boghda ependining qarishiche, kommunist xitayning étiqadigha aylan'ghan kommunizm islamgha oxshash samawi dinlarning düshmini, Uyghurlarni bu étiqadtin waz kechtürelmigen kommunist xitay hökümiti bu dinni pütünley cheklesh we kishilerning méngisini yuyush yolini tutti.

Aldinqi esirde sowét rusiyening tesiride bir mehel dunyawi éqimgha aylan'ghan kommunizm tarixning exlet tungigha tashlan'ghan bolsimu, xitay hakimiyiti uni “Xitayche alahidilikke ige sotsiyalizm” bilen saqlap qaldi. Halbuki, bu hakimiyet küchlen'gendin kéyin textke chiqqan shi jinping qaytidin xitay kommunistlirining esli mahiyitini ashkarilap, barliq dinlargha düshmenlik qilishqa we kommunizm bilen birleshken milletchilik ghayisini emelge ashurushqa teyyarlandi.

2-Ayning 1-küni amérika-xitay riqabiti alahide komitéti re'isi mayk galigér (Mike Gallagher) amérika dölet mejlisining etigenlik ziyapitige qatnashqanda qilghan sözide kommunist xitayning rezil mahiyitini tilgha élip mundaq dégen: “Nechche on yildin buyan xitay kommunistliri kishilerning xudagha bolghan étiqadini weyran qilishqa küchep keldi, köp sandiki étiqadchilarni türmige qamap qiynidi. Ular yene milyonlighan Uyghurlar we bashqa étiqadchi ammini atalmish qayta terbiyelesh lagérigha solidi. Ular yene shinjangda irqiy qirghinchiliq élip bériwatidu. Milliti we dini ayrim bolghan kishilerni bundaq zor kölemde qamash yehudiy chong qirghinchiliqidin buyan élip bérilghan eng chong jinayettur”.

Mayk galigér sözide yene, xitay kompartiyesi bash sékrétari shi jinpingning dinlarni xitaychilashturush siyasiti yürgüzüwatqanliqini, mahiyette buning oxshashla dinlarni yoqitish herikiti ikenlikini, kommunizmning eslidinla insaniyetke düshmen, sheytaniy étiqad ikenlikini otturigha qoyup, “Men oylaymenki, kommunizm__ dinning düshminidur؛ kommunistlar hemmige hökümran bolushni, kolléktipning küchi arqiliq shexsiy erkinlikni, xudaning bendisi bolghan her kimning izzet-ghururini yoq qilishni nishan qilidu” dégen.

Mayk galigérning sözi boyiche bolghanda, kommunizm barliq dinlargha düshmenlik qilidighan sheytanning dinidur, xitay kompartiyesining pütün dunyagha öz tesirini kéngeytishni xam xiyal qilishi, shi jinpingning öz idiyesini partiye ezalirigha yétekchi qilishi we ularni özige xudagha choqundurghandek choqundurushi shuning jümlisidindur. Tunggan analizchi ma jü ependi buni quwwetlep mundaq deydu: “Bir xudaliq dinning xitay tupriqida mewjut bolushigha shi jinping chish-tirniqighiche öch bolup ketti. Nahayiti éniqki, uning bir xudaliq dinni xitaychilashturimen dégini, u dinni yoqitimen déginidur. Xitay hökümiti Uyghurlarning zéminini yutuwélish üchün ularning étiqadini bahane qilip qirghinchiliq yürgüzgen bolsa, tungganlargha peqet ularning iman-étiqadini yoq qilish üchün diniy basturush élip barmaqta. Xitay kompartiyesi musulman milletlerning étiqad we medeniyet baghlirini buzup tashlighandila, ularning zéminida xalighinini qilalaydu, zorawanliq qilidu, bulap-talaydu, ularni basturup qarshiliq körsitelmes halgha élip kélidu. Mana bu xitay kompartiyesining bir xudaliq dinni xitaychilashturushtiki tüp gherizidur”.

Siyasiy közetchi ilshat hesenning bildürüshiche, shi jinping bashchiliqidiki xitay kommunistlirining din düshmenliki tarixtin béri mewjut. Nöwette bu hazir Uyghurlar étiqad qiliwatqan islam dinini xitaychilashturushta eng roshen ipadilenmekte. U peqet meschitlerni chéqishnila emes, Uyghurlarning islam étiqadi bilen birliship ketken pütkül medeniyitini yoq qilishni öz ichige alidu.

chinaarabcf.org

80-Yillarda ereb-islam elliri bilen munasiwetlirini kücheytken xitay hökümiti, bügünki künde ular bilen qoyuq iqtisadiy hemkarliq ornatqan bolup, ulardin héchqaysisi Uyghurlargha hésdashliq qilalmaydighan, xitaygha qarshi chiqalmaydighan weziyetni shekillendürgen. Ilgiriki xewerlerdin melum bolghinidek, nechche yildin buyan, musulman döletler wekiller ömiki köp qétim Uyghur rayonigha kélip, xitayning daghdughiliq ziyapetlirige we köz boyamchiliq ziyaretlirige daxil bolghanidi. “Shinjang géziti” ning xewer qilishiche, ramizan künliri dawamlishiwatqan bir mezgilde, yeni 27-mart küni Uyghur aptonom rayonning partkom sékrétari ma shingrüy ereb döletliridin kelgen siyasiy partiye wekilliri ömikini kütüwalghan. Alimjan boghda ependi bu heqte toxtilip, xitayning her waqit ereb-islam döletlirining hökümet, partiye qatlimidiki siyasetchiler bilen hemkarliship turidighanliqi, emma ölimalar ömikining aziyip qalghanliqini, sherqiy türkistan ölimalar birlikining bu jehette tégishlik rol oynighanliqini we dawamliq tirishchanliq körsitidighanliqini bildürdi.