Yaponiye zhurnili: türkiyediki xitaygha qarshi dawamlishiwatqan namayishlarning sewebliri

Yaponiyede neshr qilinidighan “Heptilik xewerler zhurnili”ning bu aydiki sanida “Türkiyediki xitaygha qarshi dawamlishiwatqan namayishlarning sewebliri” namliq siyasiy analiz maqale - isi élan qilindi.

Maqalide, türkiyediki xitay elchixanisi we konsulxanilirining shu yerde turuwatqan we shundaqla sayahet - ziyarette boluwatqan xitay puqralirigha alahide uqturush tarqitip,xitay puqralirining öz bixeterlikige diqqet qilishini jékiligenliki eskertilip,“Xitay puqralirigha bu xildiki bixeterlik signallirining bérilishidiki seweb, türkiyede üzlüksiz dawamlishiwatqan xitaygha qarshi namayish we heriketlerdur” déyilgen.

Istanbuldiki xitay konsulxanisi aldida ötküzülgen kölimi bir qeder zor bolghan we shundaqla xitay terepni alahide alaqizade qiliwetken bu namayish maqalide alahide tilgha élinip,“Türklerning bu xildiki xitaygha qarshi namayishlarni élip bérishining sewebi, ular özining qérindashliri bolghan xitayning Uyghur aptonom rayonida yashaydighan sekkiz milyondin artuq Uyghurning heq - hoquqini qoghdash üchündur” dep körsetken.

Maqalide,“Türkler bilen qandash bolghan, oxshash bir dindiki Uyghurlarning dawamliq halda xitay hökümitining türlük bésimlirigha uchrap, heq - hoquqlirining qattiq depsende qilinishi shundaqla dehshetlik azap - oqubetlerge uchrishi, türklerning ghezipini örletti, bolupmu yéqinda Uyghur élida ramizan éyida roza tutushni cheklesh herikiti türklerning xitaygha qarshi namayish élip bérishigha asasliq türtke boldi” déyilgen.

Xitay elchixanisi we konsulxanliri aldida ötküzülgen bu xil namayishlarda namayishchilar xitayning bayriqini köydürüp, xitay résturanlirining penjirilirini chéqiwetkenliki ilgiri sürülüp, hetta namayishchilarning uqushmastin koriyelik bir sayahetchini xitaygha oxshitip hujum qilghanliqimu maqalide tilgha élin'ghan.

Maqalide xitay hökümiti türkiyede yüz bergen namayishlardin kéyin xelq'ara jem'iyetke özini aqlap, Uyghurlarning normal halda roza tutuwatqanliqini, béyjing hökümitining ulargha diniy jehettin yaxshi mu'amililerde boluwatqanliqini köp qétim tekitligen bolsimu, biraq xitayning bu teshwiqatlirining xelq'ara jem'iyetni qayil qilalmighanliqini, sewebi Uyghur élida alliqachan yürgüzülüwatqan xanim - qizlarning yaghliq chégish, erkeklerning saqal - burut qoyush, jümlidin roza éyida Uyghurlarning omumiyüzlük roza tutushidin ibaret barliq diniy pa'aliyetliri cheklimige uchrap, buninggha xilapliq qilghanlarning qattiq jazagha uchrawatqanliqidin dunya jama'itining xewerdar ikenlikini bildürgen.

Maqalide 2009 - yili ürümchide yüz bergen 5 - iyul qirghinchiliqida ikki yüz neper Uyghurning qetli'am qilin'ghanliqi tilgha élinip, shundin ibaret ta hazirghiche Uyghurlarning türlük bahane - sewebler bilen eyiblinip saqchilar teripidin étip öltürülüwatqanliqini bayan qilghan.

Maqalide aptor Uyghur élida xitaylar bilen Uyghurlar arisidiki ziddiyetning kündin - kün'ge keskinlishiwatqanliqini, bolupmu 5 - iyul ürümchi qirghinchiliqidin buyan ikki millet arisidiki toqunushlarning barghanche küchiyip ketkenliki sewebidin, xitay hökümiti bu rayondiki xitay puqralirining amanliqini közlep Uyghurlar üstidin shiddet bilen basturush élip bériwatqanliqini alahide eskertip ötken. Maqalide yene 5 - iyul ürümchi qirghinchiliqini eyni waqittiki türkiye bash ministiri rejep tayip erdoghanning “Irqiy qirghinchiliqi” dep atap, xitay hökümitini qattiq eyibligenliki shundaqla xitay zulumidin qéchip türkiyege barghan Uyghurlarning türkiye puqraliqqa asanla qobul qiliniwatqanliqi heqqide qisqiche toxtalghan.

Maqalide “Xitay hökümiti izchil halda türkiye jumhuriyitini sherqiy türkistan mesilisini qollawatidu dep tenqidlep kéliwatqan bolsimu, emma türkiye hökümiti Uyghurla mesiliside peqetla meydanini özgertmigen halda toxtimay xitayni eyiblep kéliwatidu” dégen. Türkler bilen Uyghurlarning qérindashliqi toghrisidimu maqalide tarixiy nuqtidin qisqiche melumatlar bérip ötülgen.

Axirida ziyaritimizni qobul qilghan xitaydiki milletler ishliri tetqiqatchisi yüki xanim türklerning Uyghurlar üchün élip barghan xitaygha qarshi namayishliri heqqide toxtilip mundaq dédi:

- Uyghurlarning üzlüksiz halda zulumgha uchrawatqanliqigha chidimighan türkiye xelqi öz qérindashliri üchün namyishlarni élip bérip öz hésdashliqini bildürdi.Bu qétim yalghuz türkiyedila emes, belki pütkül yawropada élip bérilghan türklerning xitaygha qarshi namayishi xitayni qorqutupla qalmay, belki dunyani tewretti.

Yüki xanim sözide yene:“Eger Uyghurlarning ottura asiya jumhuriyetlerdiki qérindashlirimu türkler kebi ornidin des turup Uyghurlar üchün bu xildiki namayishlarni élip barsa, u chaghda ehwal bashqiche bolatti. Türkler heqqiqeten bu qétimqi namayishliri arqiliq Uyghurlarning igisiz millet emeslikini dunyagha yene bir qétim jakarlidi” dédi

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.