Адриан зенс қатарлиқ мутәхәсисләр “шинҗаң нопусиниң тәрәққияти” намлиқ ақташлиқ китабтики ялғанчилиқлар һәққидә тохталди

Вашингтон шәһиридики “комунизим қурбанлири хатирә фонди” ниң тәтқиқатчиси, доктор адрян зенз “уйғур сот коллегийәси” дә тор арқилиқ уйғурларниң нопусиниң кемийиши тоғрисида гуваһлиқ бәрмәктә. 20201-Йили 13-сентәбир.

Хитай дөләт ишлири кабинети ахбарат ишханиси 26-сентәбир күни “шинҗаң нопусиниң тәрәққияти” намлиқ ақташлиқ китаб елан қилди.

“шинҗаң телевизийә истансиси” ниң мәзкур ақташлиқ китаб һәққидики хәвиридә, “хитай коммунист һөкүмити қурулғандин буян, шинҗаңдики аз санлиқ милләтләрниң нопусиниң тез сүрәттә көпәйгәнлики, узун өмүр көрүш нисбитиниң ашқанлиқи” һәққидә җар салған.

Ақташлиқ китабта йәнә хитай компартийәси һакимийәтни қолға алғандин кейин “1964-йили елип барған тунҗи қетимлиқ омумий нопус тәкшүрүштә, шинҗаң нопуси 7 милйон 270 миң, 1982-йилдики нопус тәкшүрүшидә 13 милйон, 1990-йили 15 милйон, 2000-йили 18 милйон, 2010-йили 21 милйон, 2020-йил 25 милйон әтрапида болған. Йиллиқ нопус көпийиш нисбити тәхминән бир пирсәнттин 3 пирсәнткичә болған,” дейилгән.

Ақташлиқ китабта йәнә нөвәттә америка башчилиқидики ғәрб дөләтлиридә күчийиватқан “хитайниң уйғурларға ирқий қирғинчилиқ йүргүзүватқанлиқи” һәққидики хәвәрләр вә әйибләшләргә қарита қаттиқ наразилиқ билдүрүлгән.

Уйғурларниң нөвәттики әһвали вә лагерлар һәққидә титқиқат елип барған адриан зенис әпәнди, уйғурла учраватқан ирқий қирғинчилиқ мәсилисини дуняға аңлитишта әң көп издәнгән ғәрблик мутәхәссисләрниң бири. У йеқинда елан қилған икки муһим тәкшүрүш доклатида, хитайниң уйғур аяллириға қаратқан мәҗбурий туғут чәкләш сиясити сәвәбидин 4 милйон 500 миң бовақниң аз туғулғанлиқи, уйғур нопусиниң йеқинқи бир қанчә йилда 40 нәччә пирсәнт азийип кәткәнликини билдүргән иди.

Бүгүн радийомиз зияритини қобул қилған адриан зенс әпәнди, хитай һөкүмитиниң мәзкур ақташлиқ китабта уйғурларниң ирқий қирғинчилиққа учраватқанлиқи вә уларниң нопусиниң азийиватқанлиқини инкар қилишқа урунғанлиқини тәкитлигән. Униң дейишичә, хитайниң һуҗум нишани өзигә охшаш бу саһәдә тәтқиқат елип барған мутәхәссисләрниң илмий йәкүнлиригә рәддийә бериш икән.

Адриан зенс әпәндиниң тәкитлишичә, хитай елан қилған бу ақташлиқ китабта райондики нопусниң узун муддәтлик тәбиий көпийишини көрситип беришкә урунған болсиму, әмма нопусниң өзгиришигә тәсир көрсәткән иҗтимаий амиллар һәққидә тохталмиған. Униң әскәртишичә, у илгири елан қилған уйғур нопуси һәққидики тәкшүрүш доклатлирида дәл мушу мәсилиләр нуқтилиқ оттуриға қоюлғанлиқи үчүн, хитай һөкүмитиниң һуҗум нишаниға айланған икән.

Адриян зенс әпәнди “ақташлиқ китаб” та 2017-йилдин кейинки бирқанчә йилда уйғур аяллириниң туғуш нисбитиниң туюқсиз кемийип кетилгәнлики һәққидә һечқандақ мәлумат берилмигәнликини тилға алди. У йәнә шундақ бүолушиға қаримай, хитайниң америкадики сабиқ баш әлчиси сүй тйәнкәйниң тивитрерда “уйғур аяллири туғуш машиниси болуштин азад қилинди” дегән сөзләрни язғанлиқини тилға алди.

Хитай вәзийәт анализчилиридин адвокат тең бяв әпәнди, хитай даирилириниң өз сияситини ақлаш үчүн елан қилған аталмиш “ақташлиқ китаб” лириниң әмәлий тәкшүрүш вә пакитларни әмәс, бәлки сиясий мәқсәтни чиқиш нуқтиси қилидиғанлиқини тәкитләп өтти.

Тең бяв әпәнди йәнә “ақташлиқ китаб” та райондики уйғур нопусиниң мәҗбури туғут контроллуқи сәвәбидин сүний рәвиштә азайтилиши, хитай нопусиниң 1949-йилдики 250 миңдин шиддәт билән көпийип һазирқи 11 милйонға йетиши, шундақла районда 6 милйондин 8 милйонғичә хитай ақма нопусниң көпийиши қатарлиқ реаллиқларниң тилға елинмиғанлиқини әскәртип өтти.

Униң тәкитлишичә, хитай бу қетим елан қилған “шинҗаң нопусиниң тәрәққияти” намлиқ ақташлиқ китабниң сиясий мәқсити, уйғурлар учраватқан ирқий қирғинчилиқни инкар қилиш вә “уйғур нопусиниң кемийип кетиши” ни йошуруш үчүн икән. Шундақ болғини үчүн, бу “ақташлиқ китаб” ни әмәлийәттә йәнә бир ялғанчилиқ тәшвиқати дейишкә болидикән.

Голландийәдики уйғур паалийәтчилиридин асийә уйғур ханимму зияритимизни қобул қилди. Асийә ханимниң билдүрүшичә, тәтқиқатчи адриан зенс әпәнди тәкшүрүш доклатида оттуриға қойған 2040 йилғичә 4 милйон 500 миң уйғур нопусиниң азлап кетидиғанлиқи һәққидики мәлумат, хитай һөкүмәт мәнбәлиридин топланған пакитлар асасида оттуриға қоюлған икән.

Асийә ханимниң билдүрүшичә, хитай һөкүмити әмәлийәттә уйғурларға қаратқан пиланлиқ туғут арқилиқ нопусни контрол қилиш сияситини 1970-йилларниң оттурилиридила йошурун йолға қоюшқа башлиған икән. 1988-Йилиға кәлгәндә андин рәсмий һөҗҗәт чиқирип иҗра қилишқа башлиған.

У уйғурларға пиланлиқ туғут йолға қоюлған 1988-йилдин 2000-йилғичә тәхминән 3 милйон бовақниң аз туғулғанлиқи һәққидә хитай һөкүмити өзи елан қилған бир һөҗҗәттин нәқил кәлтүрди.

Дуня уйғур қурултийиниң хадимлиридин норвегийәдики сәмәт абла әпәнди узундин буян уйғур нопуси һәққидә мәлуматларни топлап елан қилип келиватқан уйғур паалийәтчилириниң биридур. Униң қаришичә, уйғур нопусиниң әһвалини игиләш, хитайниң уйғурларға қаратқан ирқий қирғинчилиқини испатлаштики муһим нуқта икән.

Сәмәт абла әпәнди 2017-йилдин 2020-йилғичә болған җәрянда уйғур нопусиниң көпийиши пүтүнләй тохтап қелиш һалитидә болғанлиқини билдүрди.

У хитай даирилириниң 2020-йилдики нопус истатискисида уйғур нопуси әң зич болған хотән қатарлиқ җәнубий вилайәтләрдики нопусниң елан қилинмиғанлиқини тәкитлиди.

Дуня уйғур қурултийи тәтқиқат мәркизиниң башлиқи әнвәр әхмәт әпәндиму хитайниң мәзкур “ақташлиқ китаб” ни елан қилишитики мәқсити вә йәтмәкчи болған нишани һәққидә тохталди.