Re'is xu jintaw amérikigha dölet ishliri ziyariti bilen kélidiken...

8 Yil üzülüp qalghan bardi-keldi munasiwetlerni eslige keltürüp sabiq re'is jyang zémin, tyen'enmén weqesidin kéyin tunji bolup 1997-yili 10-ayda amérikida dölet ishliri ziyaritide bolup qizil gilem üstige ayaq qoyghan idi. Ikki dölet bashliqliri shu qétimqi söhbette éhtimal kéyinki 13 yilliq amérika-xitay munasiwitige asas salghan bölishi mumkin. U chaghda jyang zémin bek xushal idi. Chünki, u yéngila 7-ayning 1-küni xongkongni en'gliyining qolidin ötküzüp élip, bayraq chiqirish murasimigha riyasetchilik qilghan idi.

Sabiq prézidént bil klinton 8 yil wezipe ötigen mezgilde xitayni dunya soda teshkilatigha élip kirip siyasiy töhpe yaratqan bolsa, prézidént bosh alahide dewrde prézidént bolup wezipige olturup, sabiq prézidént bosh amérika tarixida we dunya tarixida alahide dewr yaratqan prézidént bolup qaldi. Sabiq prézidént bosh xitay bilen bolghan munasiwetlerde, xelq'ara ishlargha baghliq xitayning qollishini qolgha keltürüp, sodigha étibar bérish bilen, kishilik hoquq mesiliside xitay bilen tirkiship 17 neper tibetlik siyasiy mehbusni, bir neper Uyghur siyasiy mehbusni xitayning türmisidin azad qildi.

Prézidént obama wezipige olturghandin kéyin, amérikining asiya siyasitide intayin zor özgirish boldi. Metbu'atlar prézidént obama "tinch okyanning prézidénti bolup qaldi" déyishti. Prézidént obama özimu "amérika hergiz ikkinchi dölet bolmaydu" deydighan teleppuzda söz qilip, tor betliride tarqalghan "xitay derijidin tashqiri döletke aylandi, xitay ikkinchi iqtisad dölitige aylandi" deydighan öseklerge jawab bergen boldi.

Méningche 2009-yili amérika-xitay munasiwiti nahayiti yaxshi bashlinish basquchigha kirgen, shu yili 2-ayda dölet ishlar katipi hilariy klinton xanim kishilik hoquq siyasiti boyiche xitaygha yol qoyghan, hetta kommunizmgha qarshi jengchi dep atilip kelgen nensiy pélosi xanimmu béyjingni ziyaret qilghanda kishilik hoquq toghrisida éghizmu achmighan idi.

9-Ayda re'is xu jintaw ikki dölet otturisidiki mesililerni muwapiq hel qilish toghrisida uchur tarqatqan, xu jintawning uchuri metbu'at we tor betliride keng tarqalghan idi.

2010-Yili kirgendin kéyin, méningche amérika-xitay otturisidiki sürkilish asta-asta otturigha chiqishqa bashlidi. Xitay hökümiti pul kursini östürüsh mesiliside boyun tawliq qildi, amérikining tashqi siyasiti we asiya siyasitige qarshi hürpiyishken bashlidi. Xitay déngiz armiyisining hindi okyanda peyda bolushigha teyyarliq qildi. Jenubiy déngiz taqim arallirining igilik hoquqi mesilisige herbiy jehette xiris élan qildi, yapon déngizida sénkako arallirigha igilik hoquq yürgüzmekchi boldi. Jin bodekni ( kim jung'il) küshkürtüp koriye yérim arilida, yapon déngizi etrapida weqe peyda qilishqa urundi.

Asiya- tinch okyan rayonining weziyiti ötken yili 7-aylarda keskinliship, xuddi ikkinchi dunya örüshi mezgilidiki asiya-tinch okyan rayonining weziyitige oxshap qaldi. Oxshimaydighan perq shu yerdiki, u chaghda xitay, amérika ittipaqdash döletler munasiwiti ornitip, ortaq düshmen yaponiyige qarshi turatti. Emdilikte jenubi koriye, amérika, yaponiye ittipaqdash döletler munasiwiti ornitip, shimali koriye we xitay kommunistlirining tehditige taqabil turmisa bolmaydighan weziyet shekillendi.

Eger, xitayni dunya soda teshkilatigha élip kirish yaki xitayni eyni chaghdiki sabiq sowétlar lagéridin qayturup kélish dunyawi istratégiyilik siyasetning mezmuni yaki pilani idi déyilidighan bolsa, undaqta xitayni asiyada qudretlik döletke, herbiy, iqtisadi ishlarda tereqqiy qilghan qudretlik döletke aylandurushmu, dunyawi istratégiyilik siyasetning mezmuni we meqsiti hésablinamti?

Yéqindin bashlap xitay körengliri grétsiyining ichki qiyinchiliqidin paydilinip, portugaliye, ispaniye qatarliq döletlerning qerzni sétiwalmaqchi, gérmaniye bilen zor miqdarda soda kélishimi imzalap, dollarning ornini chüshürüp, yawroning qimmitini kötürüshke urundi. Qarimaqqa xitay hazir pütün dunyagha pul bilen yürüsh qilmaqchi boldi. Herbiy ishlardimu küreshchi ayropilan yasap amérikigha popoza qilmaqchi boldi.

"Washin'gton pochta géziti"ning 13- künidiki xewirige asaslan'ghanda xu jintawni kütüp alidighan dölet ziyapitige amérika bir ay teyyarliq qilghan imish.

Bu qétim re'is xu jintaw amérikigha dölet ishliri ziyariti bilen kelgende qattiq qol siyaset élip kélemdu yaki jyang zémin'gha oxshash mötidil yol qoyush siyasiti élip kélemdu, bu teripi bizge qarangghu. Prézidént obama bilen xu jintawning bu qétim washin'gtonda ötküzidighan söhbiti, amérika-xitay munasiwitining kelgüsige we amérikining asiya siyasitining kelgüsige chongqur tesir körsitishi mumkin.

Undaqta tibet bilen Uyghurlarning istiqbaligha qandaq tesir körsitishi mumkin?!