Gérmaniye - xitay qanun söhbiti we sherqiy türkistan

Bolupmu bu heqtiki talash - tartishlarda, uzun yillardin buyan gérmaniye bilen xitay otturisida dawam qilip kelgen qanun - tüzüm we kishilik hoquq söhbitining, héchbir emeliy ünümge érishmigenliki, xitay kommunist partiyisining yenila özining bilgen senimige dessep, pütkül qanun sahesini özining siyasiy meqsetliri we idé'ologiyisi üchün xizmet qilduruwatqanliqi, her derijilik sot mehkimilirining, birer mehbus üstidin höküm élan qilghanda, qanunda körsitilgen maddilar buyiche emes, belki xitay kommunistik partiyisining buyruqi we arzu - telepliri buyiche höküm chiqirip kéliwatqanliqi tekitlenmekte.
 
Gérmaniye bolsa, xitay bilen qanun - tüzüm we kishilik hoquq söhbitini eng burun yolgha qoyghan dölet bolup, xitayning heqiqiy bir qanun dölitige aylinishigha heydekchilik qilish we xitayning kishilik hoquq weziyitining yaxshilinishigha türtke bolush meqsitide, 2000 - yilidin étibaren xitay bilen qanun - tüzüm we kishilik hoquq söhbitini yolgha qoyup kelmekte.

Her 6 ayda bir qétim ikki terep ediliye tarmaqliri otturisida élip bérilidighan qanun - tüzüm we kishilik hoquq söhbitining asasi mezmuni bolsa, xitayning asasiy qanun, ediliye sistémisi, adwokatliq, qolgha élish, sotlash, shahitliq, höküm chiqirish, jaza qanuni qatarliq jehetlerde démokratik islahat élip bérishini qolgha keltürüshtin ibaret idi.

" Gérmaniye dolqunliri " radi'osi teripidin 1 - ayning 31 - küni élan qilin'ghan, " gérmaniye - xitay qanun - tüzüm söhbitining ehmiyiti qéni ? " dégen témida élan qilin'ghan bir mulahizide körsitilishiche, gerche ikki terep otturisida qanun - tüzüm söhbiti yolgha qoyulghan 9 yildin buyan, xitayda sotchilarning, adwokatlar we qanun xadimlirining sani köpeygen, nurghunlighan yéngi qanunlar tüzüp chiqilghan we eslidiki qanunlargha köpligen yéngi tüzitishler kirgüzülgen bolsimu, emma xitay kompartiyisining qanun sahesige qaritip kelgen manapolluqida we küchlük dexil - terüzide héchbir yumshash körülgini yoq.

Xitaydiki sotchilar qanun'gha emes, belki partiye - hökümetke wekillik qilidu, qanun tarmaqliri, hökümetni tenqidligen oxshimighan qarash we pikirdiki insanlarning délosini bir terep qilghanda, rehimsiz we qattiqqol bolush prinsipidin waz kechkini yoq. Mana bular, sotchilarning qanun maddiliri buyiche emes, belki kompartiyining yolyoruqi bilen höküm chiqiriwatqanliqini körsitidu. Sherqiy türkistan rayoni bolsa gérmaniyidiki kishilik hoquq teshkilatlirila emes, ediliye organlirimu yéqindin diqqet qilip kéliwatqan rayonlarning biri. Gerche gérmaniye bilen xitay otturisida qanun - tüzüm söhbiti bashlan'ghan 2000 - yilidin buyan, gérmaniyidiki sotchi we adwokatlar köp qétim xitaydiki sot mehkimilirige közetchi süpitide qatniship kéliwatqan bolsimu, emma xitay hakimiyiti ularning sherqiy türkistandiki sot mehkimilirige, bolupmu Uyghur siyasiy mehbuslarning sotigha qatnishishini qet'iy türde ret qilip kelmekte.

Gérmaniyidiki kishilik hoquq teshkilatlirining qarishiche, sherqiy türkistan rayoni bolsa xitay buyiche qanun - tüzüm eng berbat rayonlarning biri bolup, her derijilik siyasi - qanun tarmaqliri bu rayondiki Uyghurlar bilen xitay köchmenlirige qarita qanun jehette bashtin - axiri ikki xil ölchem siyasitini yürgüzüp kelmekte. Yeni, qanun tarmaqliri xitay köchmenliri aldida yumshaq we muressechi, Uyghurlargha qarita rehimsiz we derijidin tashqiri qattiqqol.

Nöwette sherqiy türkistan rayonining xitay buyiche siyasiy mehbuslargha qarita ölüm jazasi ijra qiliniwatqan birdin - bir rayon'gha aylinishimu bu nuqtini toluq ispatlap turmaqta. Uzun yillardin buyan xitay merkizi hökümitining sherqiy türkistandiki der derijilik qanun tarmaqlirining asasi nishani we küchini atalmish " 3 xil küchler " dep atalghan we özlirining milliy, diniy we insaniy heq - hoquqlirini telep qilghuchi Uyghurlargha zerbe bérishke qaritishni tekitlep kéliwatqanliqi hemmige ayan.

Qanun tarmaqliri turmaq, bingtu'enliklerge, her derijilik partiye - hökümet organlirigha, hetta sherqiy türkistandiki yéza - kent kadirlirigha, pilanliq tughut xadimlirigha we xelq eskerlirigimu siyasi jehette mesilisi bar dep guman qilghuchi Uyghurlarni közitish, tehdit qilish, nazaret qilish, tutqun qilish, urush - qiynash we jazalash hoquqi bérilgen bolup, mesilen, yéngisarliq déhqan hékim siyit teripidin ishlep tarqitilghan shikayet filmide, yéza kadirlirining bir déhqan bowaygha, " eger hökümetning qerz pulini élishni ret qilsang sini siyasiy jinayetchi dep apirip solaymiz " dep tehdit salghanliqi éniq yer alghan idi. Shu sewebtinmu sherqiy türkistan rayonida siyasiy töhmet bilen tutqun qilin'ghan we jazagha tartilghan Uyghurlarning sani yildin - yilgha köpeymekte.

Mesilen, " tyanshan tori " ning xewer qilishiche ötken yili 12 - ayning 1 - küni ürümchide, " aptonom rayonda teptish orgini tesis qilin'ghanliqining 30 - yilliqini xatirilesh yighini " chaqirilghan bolup, bu qétimqi yighinda, 2003 - yilidin 2007 - yilighiche bolghan 5 yil ichide aptonom rayondiki her derijilik teptish organlirining testiqi bilen 88 ming neper jinayet gumandarining qolgha élin'ghanliqi, 102 ming neper kishi üstidin sot mehkimisige erz sunulghanliqi otturigha qoyulghan.

" Aptonom rayonluq siyasi - qanun komitéti " ning re'isi ju bu qétimqi tebriklesh yighinida qilghan sözide, her derijilik teptish mehkimilirining, islahat we ishikni sirtqa échiwétish siyasiti yolgha qoyulghan 30 yildin buyan atalmish " 3 xil küch " lerge zerbe bérish jehette zor ghelibilerni qolgha keltürgenlikini, bundin kéyinmu teptish organlirining asasi küchini " milliy bölgünchi " we " 3 xil küch " lerge zerbe bérishke qaritishi lazimliqini bayan qilghan.

Juning yuqiriqi sözliri, 5 yil ichide qolgha élin'ghan 88 ming neper kishining xéli bir qismining atalmish " 3 xil küch " dégen namda qolgha élin'ghan Uyghurlar ikenlikini körsitip turmaqta. Undin bashqa yene, xitay metbu'atlirining buyil 1 - ayning 4 - küni élan qilghan bir xewiride, ötken bir yil ichide sherqiy türkistan boyiche 1300 neper Uyghurning, " olimpikning bixeterlikige tehdit sélish jinayiti " bilen qolgha élin'ghanliqi, bularning 1154 nepirige jaza bérilgenliki bayan qilin'ghan idi.

Sherqiy türkistanning hazirqi nazuk siyasi weziyitini közde tutqanda, bir Uyghur siyasiy mehbusning sotta özini aqlishi we mudapi'e qilishi uyaqta tursun, hetta adwokatlarningmu ularni aqlap bir - ikki éghiz gep qilishqa jür'et qilalishi mumkin emes. Chünki kompartiye teripidin bir qolluq yitishtürülgen bu adwokatlarning neziride, " 3 xil küch " dégen qalpaq kiydürülgen birini aqlash dégenlik, hakimiyetning düshminini aqlash dégenliktur.

Shunga xuddi wetendin kelgen inkaslarda bayan qilin'ghinidek, adettiki bir qatil, bulangchi, oghri yaki basqunchini sotta aqlighanda qushqachtek sayrap, aqni qara, qarini aq qiliwétidighan adwokatlar siyasiy mehbuslarning sotida zuwani tutulup, sotchining hökümini béshi bilen testiqlap olturishidu, hetta bezi adwokatlar qarilighuchi teptishlerge masliship, eyiblen'güchini gunahini boynigha élip, baldurraq töwe qilishqa qistaydu. Chünki ular shundaq qilishqa mejbur qilin'ghan bolup, adwokatlarning aldida buningdin bashqa chiqish yoli yoq !

Uyghur siyasiy mehbuslar héchbir qanuniy heq - hoquqqa ige bolmighini üchün, xitay hakimiyitining qoligha chüshkenliki Uyghur siyasiy qachqunlar héchbir so'al - soraqsizla ölüm jazalirigha we éghir qamaq jazalirigha höküm qilinip kélinmekte.

Hazirgha qeder Uyghur siyasiy mehbuslar heqqidiki sot yighinlirining pütünley yépiq we mexpiy échilishimu, ulargha özini aqlash we mudapi'e qilish üchün héchbir qanuniy heq - hoquqning tonulmighanliqini körsitip turmaqta.