Партлаш нуқтисида турған хитай, дәрһал гумран боламду?

Мақалиниң аптори җаң җядүн 5-айниң 29-күни “хитай партлаш нуқтисида турупту, америка немә қилиши керәк” мавзулуқ мақалә йезип мақалида, президент обаманиң әрәб дунясиға сөзлигәндә: “мустәбит дөләтләр қаримаққа муқимдәк көрүниду, лекин бу дөләтләр өз хәлқиниң әркинликкә тәлпүнүшини һәргиз тосуп қалалмайду. Кишиләр мәйдандин-мәйданға, шәһәрдин-шәһәргә, дөләттин-дөләткә йөткилип, хәлқләр қозғилип негизлик һоқуқлирини тәләп қилишқа башлиди” дегән сөзини нәқил кәлтүрүп: “вашингтон башқа дөләтләргә охшаш бейҗиң һакимийитиниң йимирилишигә тәйярлиқ қилмиди, әксичә вашингтон җуңгони тинч, асайиш зөрүри һәмраһ болғучи дәп қараватиду... Җуңгониң өзигә хас аҗизлиқи ениқки, у дуняда әң зор тәвринип турған дөләтниң биридур” дәп көрсәтти.

Җаң җядүн мундақ көрсәтти: җуңго кризисқа толуп кәтти. Һакимийәт әндишә қиливатиду. Һазир хитай партлаш нуқтисида турупту. Хитай гумран болуш дәвригә киргәндә, америка қилмаслиқи керәк болған иш шуки,америка хитай коммунистлирини қоллимаслиқи керәк, җаң җядүн йәнә мундақ деди: америкиниң 41-нөвәтлик президенти җөрҗи бош һәқиқәтән хитай һөкүмитини қоллиған иди.

Кесингир язған китабниң ичидә 41-нөвәтлик президент бош тйәнәнмин қирғинчилиқи өтүп 3 айдин кейин, мәслиһәтчиси вә муавин дөләт ишлар катипини бейҗиңға әвәтип, диң шиявпиңға яхшичақ болған иди. Шу вақитта 41-нөвәтлик президент бош хәлқара җәмийәт бу коммунист һакимийәтниң һөкүмранлиқини сақлап қелиши вә қоллиши керәк дегән, дәйдиған мәзмунлар ашкариланди. Җаң җядүн канадалиқ демократчи шиң шө ханимниң сөзлиридин нәқил кәлтүрүп :“америка тйәнәнмин қирғинчилиқидин кейин, диң шиявпиңниң бир тәрәптин иқтисади ислаһат елип берип, йәнә бир тәрәптин сиясий җәһәттә күч көрситип бастурушини мәлум дәриҗидә қоллиған” дәп көрсәтти.

20-Әсирниң 90-йиллиридин башлап, америка сода-тиҗарәт билән кишилик һоқуқ мәсилисини айриветишни җакарлиғандин кейин, ғәрб дуняси кишилик һоқуқ мәсилисини қаршилишишниң орниға қоюп хитайға муамилә қилип кәлди. Пурсәттин пайдиланған хитай һөкүмити советлар вә шәрқи явропаниң мувәппәқийәтлиридин пәхәс болуп, бу өзгиришләргә вә рәңлик инқилабқа тақабил туралайдиған бир йүрүш сиясәтләрни җүмлидин, коммунистлар милтиқни чиң тутупла қалмастин, иқтисадниму чиң тутувелип муқимлиқни капаләткә игә қилди. Хитайда партийиниң мәнпәитини мустәһкәмлийәлигән һаман хәлқниң ички қисмиға тәсир көрситип тинч йол билән өзгиришниң алдини елип, вәтәнпәрвәрликни, милләтчиликни гәвдиләндүрүп, ғәрбниң хитайға қаратқан бирлик сепини парчилашни толуқ ишқа ашурди. Җаң җядүн мундақ көрсәтти: “америка хитай коммунистлирини йәнә бир қетим қутқузуп қалмаслиқи керәк...Хитай коммунистлири арқиға чекиниватиду, хәлқ илгириләватиду, шуниң үчүн хитайда икки қудрәтлик күч әкси тәрәпкә һәрикәт қиливатиду...Илгири-кейин болсиму һамини хитайда инқилаби партлаш йүз бериду. Хәлқ билән һөкүмәт оттурисидики талаш-тартиш интайин тиз арида ашкара партлайду.”

Мақалиниң ахирида җаң җядүн мундақ көрсәтти: “вашингтон қарши елинмайдиған хитай һөкүмранлирини қоллап аваричилик пәйда қилди. Хәлққә қарши бир һакимийәтни қоллашниң ақивити интайин яман болиду, бәлки йәнә бир қетимлиқ тарихи хаталиқ болуп қалиду.”

Шундақ, уйғурлар мәдәнийәт инқилаби дәвридики “уйғур хәлқ инқилаби” партийисиниң миллий азадлиқ һәрикәтлирини, 1997-йилида партлиған или инқилабиниң дәһшәтлик бастурулушини тарихи вә хәлқара сиясәт бойичә әсләп өтсәк, тәпәккуримиз бизни интайин чоңқур сәвәбләрниң бир-биригә қандақ бағлинип қалғанлиқини ойлашқа йетәкләйду.

Пеқир обзорчи немә дәйду, әгәр хитайниң вәзийити растинила җаң җядүн әпәнди ейтқандәк кәскин бир дәвргә кирип қалған болса, бу қетим америка һөкүмитиниң худди әйни чағда йимирилиш дәвригә киргән сабиқ советләргә қандақ муамилә қилған болса, әмди йимирилиш дәвригә киридиған хитайға һәм шундақ муамилә қилишини үмид қилимиз.