Xitayda qanun we jem'iyet
2011.06.13
Lékin, xitay tüzgen qanun peqet xitay hökümranlirining iradisige wekillik qilidu, dése buni toghra déyishke bolidu.
Qanun tüzülüp ijra qilinmisa, hemme adem qanun aldida barawer bolmisa, jem'iyette qanunning étibari bolmaydu. Ademler peqet öz-ara munasiwetlerge tayinipla yashaydu. Qanun tüzülüp, xelqning maqulluqidin ötküzülmey, yene öz béshimchiliq qilip qanun ijra qilinmighan elde, hoquq bazargha kiridu. Jem'iyetning tertipliri, hetta jem'iyetning exlaqi buzulup kétidu. Ademler özining menpe'etlirige ige bolalmaydu. Bundaq ehwalda jem'iyette emgek ékspilatatsiye qilishning birdin-bir wasitisige belki mejburlash wasitisige aylinip qalidu.
Mesilen, mustemlike Uyghuristanda déhqanlar bügün chilan köchiti qoyushqa mejburlansa, etisi örük köchiti qoyushqa zorlinidu.
Ichkiri xitaydin söz achsaq, déhqan ishchilar sheherlerge kirip ishleydu. Tirikchilikini qamdaydu. Biraq déhqan ishchilar ish heqqini waqtida alalmaydu. Bundaq mesililer ademning qedir-qimmet mesilisi bolup qélishtin halqip, üch waq tamaqning we hayat yashashning mesilisige aylinip qalidu.
Mesilen, gu'angdung chawjuda ish heqqini telep qilghanliqi üchünla sichüenlik bir ishchining péyi késip tashlandi, gu'angdungda ishlewatqan sichüenlik ishchilar qozghilip namayish qilip özining maddiy menpe'itini qoghdimaqchi bolghanda, saqchilar bilen toqunush yüz berdi. Jéjyangda namayish we partlitish yüz berdi. Tyenjin sheherlik hökümet ichide partlash weqesi yüz bérip xitay hökümitini alaqzade qiliwetti. Nöwette xitay jem'iyitidiki ademlerning ghezep-nepriti chékige yetti. Bu qandaqtur qedir-qimmet yaki kishilik hoquq mesilisi emes, belki uch waq tamaq yene belki hayatliq mesilisidur. Namayish we partlitishlarning tigh uchi hökümetke qaritildi we biwasite da'irilerning siyasitige qaritildi. Yuqiriqi ehwallar xitay jem'iyitige siyasiy inqilabning yitip kéliwatqanliqini körsitip berdi. Xitay tor betliri bu weqelerni özini we özining menpe'itini qoghdash éngining ösüp yétilishi dep teswirlidi.
Namayish we partlitishlar hökümettin öch élish xaraktéride yüz berdi. Bir jem'iyette naheqchilik köpeygenséri, qanun bundaq naheqchilikke pisent qilmighanséri, puqralarning hökümetke qarshi öch élish herikiti yüz béridu. Chünki adem hamini ölidu. Ademler xorluq ichide ölgendin köre, öch élip ölüshni rawa köridu. Özining teleplirini hel qilishning qanunluq yolini tapalmighan adem öch élishning yolini talliwalidu.
Duwiy tor biti 6-ayning 13 küni élan qilghan maqaliside “Qiyma-chiyma qilinishtin qorqmighan adem xanni attin chüshüreleydu” deydighan tepekkur we shundaq roh boyiche, puqralarning jem'iyettin narazi bolushi, hökümetke ishenmeslikning chongqurlishi jughlinip krizisqa aylinishi, xitay kommunistliri hoquqining qanunluq bolush-bolmasliqi qatarliq ziddiyetlerdin peyda bolghan naraziliqlar we hökümetning bu naraziliqni esker, saqchi chiqirip basturushi qachan'ghiche dawamlishar, dep körsetti.