Merhum mutepekkurimiz turghun almasni esleymiz

Uyghurning tarixchisi, Uyghurning mutepekkuri turghun almas 2001-yili 9‏-ayning 11‏-küni ürümchide alemdin ötti.
Obzorchimiz sidiq haji rozi
2011.09.23

Uyghurning ötmüsh tarixini, mustemlike ré'alliqini we kelgüsini teswirning ilkige élip, inchikilik bilen tehlil yürgüzüp, Uyghurgha meniwi ozuq teyyarlimisa bolmaydighanliqini hés qilip, ümidsiz kishilerge ümid peyda qilish üchün, Uyghurni, Uyghurning özige tonutush üchün turghun almas “Uyghurlar” qatarliq tarixiy eserlerni yézip, tarixning qum-barxanlirigha kömülüp qalghan Uyghurning milliy rohini, ötmüsh tarixtin yene ré'al zaman tarixining sehnisige élip chiqqan idi. Uyghurning milliy rohi özige kérek bolghan wetenperwerlik qizghinliqidin ayrilip qalidighan bolsa millet halaketke yüzlinetti.

Chünki, Uyghurlar insaniyet qatarida oxshashla Uyghurning wujudidiki, wetenperwerlik qizghinliqidin urghup chiqqan iradining küchige tayanmaydighan bolsa, milliy rohning wetenperwerlik idiyiliri bilen qaytidin birlishishini ishqa ashurghili bolmaytti.

Milliy rohning yene bir teripi-özlük éngi, insaniyetke ortaq bolghan, lékin peylasop gégildin kéliwatqan özlük éngi uqumi boyiche, milletning özini yeni milletni tonush éngi, milletni tonushni, milletning mewjutluqi we qandaq halette, erkin halette mewjutmu yaki qul halettimu, dep ayriydighan mewjutluqini tonushni kapaletke ige qilatti. Uyghurlarda özlük éngi milletning özini tonushini kapaletke ige qilghandila andin bu uqum Uyghurgha xas özlük éngi dep atilatti.

Merhum turghun almas “Uyghurlar” mawzuluq tarix esirini Uyghurning özlük éngini we Uyghurning kimlikini tarixning jeryanliridin, mustemlike ré'alliq ichidin, ümid bilen ümidsizlikning öz-ara kürishidin tépiwélishi üchünla, Uyghurlargha meniwi ozuq ornida yézip bergen.

Uyghur tarixining herqaysi basquchlirida, milletning özini tonushi yéterlik boldimu yaki yéterlik bolmidimu? millet özini tonughan tarixning musapiliride, Uyghur milliti inqilab bilen otturigha chiqti. Millet özini tonushni dawamlashturalmighanda passip halette kütüp turdi, ümidsizlendi, terki dunya boldi. Eger “Erkin irade” we milliy roh dawamliq qizghinliqqa, özining menpe'itige izdinishke türtke bolidighan qizghin wetenperwerlikke toyunmaydiken, tarixning murekkep jeryanlirida hergiz özining kimlikini ishqa ashuralmaydu. Milliy roh, peqet milliy rohning küchi arqiliqla milliy rohning meqsetlirige yételeydu. Milliy rohning meqsetliri dégen néme? meqsetlik ang bilen démokratik shexsiyetchilik, bu milliy rohning meqsetliridur. Milliy rohqa mensup wetenperwerlik qizghinliqigha ige her qandaq wetenperwer kishi 1‏-angliq meqsetlik 2‏-démokratik shexsiyetchilik idiyilirini teyyarlishi shertsiz bolidu.
 Merhum mutepekkurimiz turghun almas ewladi Uyghurlargha “Uyghurlar” namliq tarixi esiri arqiliq tarixiy qizghinliq, tarixiy wetenperwerlik, erkin iradining tarixiyliqi, zamaniwiliqi, özlük éngining tarixiyliqi we zamaniwiliqi, angliq meqset we meqsetlik ang, radikal emes, belki eqliy milletchilik, hazirqi zamanmu hergiz chetke qaqmaydighan, démokratik shexsiyetchilik qatarliq “Men bilimen, men bilishke tégishlik nersini” deydighan bilish da'iriside yükseklikke kötürüp Uyghurning kéyinki ewladigha teqdim qildi.

Merhum mutepekkurimiz tarix éngi boyiche kéyinki ewladlirini terbiyiligüchi qehriman idi. Turghun almas 1968‏-yili milletchi, eksil'inqilabchi jinayiti bilen qarilinip xitayning lyudawan türmiside 8 yil yatqan idi.

“Rohiy erkinlikning özgergen shekli dölet idi؛ dölet erkinlik bilen qizghinliqning konkrét birliki” idi. Gégilgha shundaq idi hem turghun almasqimu shundaq idi. Hemmimiz üchün hem shundaq idi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.