Uyghur millitining teqdiri hergiz xitay hökümranlirining oylighinidek bolmaydu

Tengritagh tor béti 8‏-ayning 16-küni “Aqsu shehirining qosh til bilen terbiyilesh merkizige ul sélindi” mawzuluq shinjang gézitide élan qilin'ghan maqalini köchürüp basti.
Obzorchimiz sidiq haji rozi
2011.09.20

Maqalide aqsu shehiridiki 80 milyon yüen meblegh sélinidighan qosh til terbiyilesh merkizige yéqinda ul sélindi dep körsetti.

Muxbirning uqushiche, aqsu sheherlik siyasiy kéngeshning ezasi ayjamal ömer bultur sheherlik siyasiy kéngesh yighinida qosh til terbiyilesh merkizi qurush toghrisida teklipni sunup, sheher ahaliliri, az sanliq millet oqutquchilirini qosh tilda terbiyilesh teklipini bergen. Démek bügün tengritagh tori tarqatqan xewerning rohidin qarighanda, qosh til bilen terbiyilesh merkizining qurulushigha ul sélindi dégen söz.

Xitay mustemlikichiliri jerimanige tayinip pilanliq tughut siyasitini yolgha qoyghandek, yézilarda hemkarliship dawalinish siyasitini mejburiy yolgha qoyup, déhqanlardin pul yighip, xitay köchmenlirini dawalighandek, emdilikte aqsu shehiride qurulidighan qosh til merkizige serp qilidighan 80 milyon meblegh qeyerdin kelgen meblegh? “Shinjang géziti” maqaliside, pulning kélish menbi'i toghrisida bir néme démidighu? shübhisizki, bu pul aqsu sheher ahaliliridin, belki pütkül aqsu wilayitidin, Uyghur xelqidin yighip élinidu.

Uyghurlar xitay tili öginemdu? xitay tili dölet tili bolup qaptu. Shunga Uyghurlar öginishke mejburliniwatidu. Xitay tiligha bir medeniyet hadisisi boyiche mu'amile qilghanda,xitayning sabiq medeniyet ministirliqining ministiri yazghuchi wang ming 80‏-yillarda xitay tili toghrisida toxtilip, “Edebiyat nezeriyisi géziti”de élan qilghan maqaliside “Xitay tilida ijadiyet bilen shughullan'ghili bolmaydu, shunga junggodin alemshumul yazghuchi otturigha chiqmaydu,xitay tilida naxsha ijat qilghili we naxsha éytqilimu bolmaydu” dep körsetken.

Ipadilesh arqiliq istitézmliq tuyghu yaratqili bolmaydighan xitay tilida, ishinishke bölidiki, mu'eyyen pikirni ispatlash üchün logikiliq pikir qilghilimu bolmaydu. Xitay tilini ögen'gen kishilerge sir emeski, kommunistlar rehberlikidiki xitayda hazirghiche kishilerge tonushluq bolghan ijtima'iy pen saheside marksizmliq 8 jüp pelsepiwi katégoriyini sherhlep bergen ey sichidin bashqa bir peylasop xitay otturigha chiqqini yoq yaki junggoluqqa kérek bolghan, jahan xelqimu paydilansa bolidighan uqumlashqan nezeriyiwi bir parche kitab élan qilin'ghini yoq. Qisqisi bir katigoriyimu ijat qilalighini yoq. Milyard nopusi bar bir dölet....

Bir millet tilining iqtidari ipadilesh-qandaq ipadilesh؛ ispatlash-qandaq ispatlashtin ibaret, awwalqisi obrazliq tepekkurgha, kéyinkisi abstrakt tepekkurgha te'elluq bolghan qisqisi uqum yaritalaydighan bir til muhiti bolushni shert qilidu. Til bilen tepekkur ene shundaq muhitta pa'aliyet qilip, dunyagha we shu tilda sözlishidighan milletke uqum, katégoriye teqdim qilalaydu. Jem'iyetning tereqqiyati bilen til hem tepekkurning tereqqiyati maslishalmisa tereqqiyat dégen bu uqumni qandaq chüshen'gülük?!

Mu'eyyen tilda uqum bilen katégoriye yaritishqa til muhiti teyyarlap bérelmeydighan xitay tilini öginish Uyghur üchün kötürüp qopalmighudek haqaret bolsimu, Uyghur bir xil küchning küchning mejburlishigha duch kéliwatidu.

Hindistanda en'gliyining mustemlike hökümranliqini in'gliz tili ögen'gen hindilar aghdurup tashlidi. Qazaqistan, qirghizistan, ezerbeyjanda rusiyining milliy hökümranliqini rus tilini ögen'gen qazaq, qirghiz, azeriylar aghdurup tashlidi. Til yoqilish bilen milletmu yoqilidu dep aldirap höküm chiqirish téxi baldurluq qilidu. Kommunizmni ijat qilghuchilarning biri stalin “Dunyada millettin bashqa hemme nerse yoqilidu, millet yoqalmaydu” dep körsetkendek, Uyghur millitining teqdiri hergiz xitay hökümranlirining oylighinidek bolmaydu.

Uyghurlar-özining medeniyet tarixida dölet qurghan, özining tilini yaratqan, küch we hoquq bilen seltenet tikligen, qoshna ellerge mesilen, junggodek memliketlerge tehdit sélip seddichin sépilini sélish mejburiyitige duchar qilghan, bügünki béyjing shehirini sélip bergen, chang'en sheher xelqini Uyghurche naxsha-usul oynashqa ögetken, xitayning tang xanidanliqigha herbiy jehette yardem bergen.

Tarixta shundaq qilalighan Uyghurni bügün xitayning milliy hökümranliri yoqitalamdikine?!

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.