Uyghurlarni basturushning iqtisadi sewebliri

Xitayda jumhuriyet qurghan gomindang partiyisi 1948-yili ichki urush arqiliq aghdurulushning harpisida, 1944‏-yili mustemlikisi Uyghuristanda musteqilliq jakarlash aldida turghan Uyghurlargha qarshi mustemlike urushi qozghap, urushta meghlup boldi. Uyghurlar musteqilliq jakarlidi. Gomindang partiyisi hem musteqilchi Uyghurlarni basturush, hem xitayning ichki qismida gomindang hökümitige merkezleshken ziddiyetlerni Uyghurlarning wujudigha ittirip qoyup, “Uyghurlar musteqil bolmaqchi” deydighan teshwiqat arqiliq xitay puqralirini tehdit aldida ittipaqlashturup, ichki urushta ghelibe qilishni közligen.

Iqtisadqa munasiwetlik dunyawi ghewghalar kötürülgende, amérikining asiya siyasiti jenubiy déngizgha merkezleshkende, xitayning 18‏-qurultiyigha munasiwetlik xitay rehberlik qatlimining obrazi tökülüshke bashlighanda, “Junggo bash kötürdi” deydighan teshwiqat tézisliri tor betliridin öchüshke bashlighanda, gherb dunyasining neziride iqtisad saheside “Ümid yultuzi” bolup qalghan junggoning iqtisadi 2011‏-yilidin bashlap qiyin mezgilge yitip kelgende, xitay mustemlikichiliri “Yilpiz alahide etriti”ni mustemlike Uyghuristan'gha élip kirip, Uyghuristanda milliy musteqilliq heriketlirini basturushqa teyyarliq qildi.

Eyni chaghda xitay gomindangi Uyghur inqilabchilarni “Oghrilar” dégen bolsa, emdilikte kommunist xitay mustemlikichiliri Uyghurlarning inqilabi heriketlirini étirap qilmay eksiche “Térrorchi”, “Esebi diniy radikal” deydighan töhmetliri arqiliq pütün dunyagha teshwiq qilip, xitay köchmen puqralirini qorqutup, xitay köchmenlirining milliy öchmenlikini urghutup, qoligha kaltek bérip, Uyghurgha qarishi omumi xelq urushi qozghashqa teyyarlanmaqta.

Kommunistik partiyining islahat élip bérish qa'idisi, kommunistik partiyining halak bolushini tézlitetti. Bu islahat élip baridighan barliq kommunistlargha oxshash qa'ide idi. Iqtisad saheside erkin bazar iqtisadini yolgha qoyup, siyaset saheside kommunistik diktatora we kommunizmning prinsipliridin waz kechmey, iqtisadi tereqqiyat bilen shughullinish xitayning tilida “Junggoche endize” dep ataldi.

2009-Yilining axiridin bashlap junggoda xususiylarning xususilashturush idiyiliri chetke qéqilip, rehberlerning iqtisadini xususilashturush yolgha qoyuldi. “Erkin bazar” bazar bolalmay qaldi. Hökümetning meblegh sélishigha tayinidighan iqtisad bilen shughullinishning ömri köte bolmamdu. Hökümet meblegh sélip yerlik hakimiyetlerning öy-imaret tijariti bilen shughullinishi, meblegh bankigha qaytip kélelmeydighan tijarettur. Xitayche tijaret shekli bügün xitayda pul paxalliqini keltürüp chiqarghan bolsa, kelgüside pul- mu'amile krizisini keltürüp chiqiridu. Shundaq sewebler tüpeyli nöwette xitayning iqtisadi “Xalta kochigha kirip qaldi”

Bu hal shunga, xitay hakimiyitige aghdurulush tehditi, Uyghurlargha basturulush tehditi élip keldi.