Uyghurlarni basturushning siyasiy arqa körünüshi

Dunyawi hörmetke sazawer tibetning siyasiy, dini dahiysi dalay lama 14‏- yashinip qaldi. Amérika we bashqa gherb döletliri dalay lamagha intayin yuqiri siyasiy orun berdi. Bolupmu amérika, tibet mesilisini amérika tashqi siyasitining kün tertipige kirgüzdi.
Obzorchimiz sidiq haji rozi
2011.08.26

Bu yil 76 yashqa kirgen dalay lamagha yaxshi künning yamini bolup qalidighan bolsa bu amérika üchünmu, gherb dunyasi üchünmu, hetta pütün insaniyetning exlaqi üchünmu yaxshi bolmaydighan bir ish bolup qalidu.

Qa'ide boyiche dalay lama yurti tibetke qaytishi kérek؛ dalay lama yérim esirdin artuq siyasiy sergerdan hayatini axirlashturushi kérek. Bundaq ehwalda dunyawi chong döletlerning parlaméntliri dölet exlaqi we döletning tashqi siyasiti we tibetni qollash siyasiti da'iriside dalay lamaning tibetke qaytishigha mes'ul bolushqa toghra kélidu.

Bir esir ilgiri 1910‏-yili dalay lama 13‏-wetinidin ayrilidighan chaghda (tibetning musteqilliqi toghrisida char rusiyige yélinip yalwurghan) keynige burulup budala sariyigha bir qariwétip “Men choqum qaytip kélimen” dégen iken. Tibet xelqi tirishchanliq körsitip, dalay lama 13‏-ni tibetke qayturup kelgende, dalay lama 3‏1-lixasada, “Tibet junggodin musteqil turidu” dep körsetken iken.

Yérim esir ötkendin kéyin 1959‏-yili 3‏-ayning 17‏-küni dalay lama 14‏-yérim kéchide lixasadin ayrilghan chaghda oxshashla men qaytip kélimen, dep qesem bergen. Dalay lama 2011‏-yili 3‏-ayda tibet sürgündiki hökümitining rehberlik hoquqidin istépa berdi. Din bilen siyaset birleshken tibetche siyasiy tüzümni bikar qildi.

2011‏-Yili 7‏-ayning 20‏-küni duwiy tor biti mundaq xewer tarqatti: muxbirimiz tibetning yéngi weziri losang sanggeyni ziyaret qilip, sürgündiki hökümetni qandaq atash toghrisida sorighanda, yéngi wezir losang sanggey özining sürgündiki hökümetning weziri ikenlikini inkar qilip, sürgündiki hökümet déyishning ornigha “Tibet bashqurush orgini” dep yaki “Tibet xelqining memuriyet merkizi” depmu ataydighanliqini körsetti.

2011‏-Yili 7‏-ayning 27‏-küni daramsilada teywen yashliri ömikini qobul qilghanda dalay lama,xitayda bir aliy mektep proféssorlirining junggogha teklip qilghanliqini tilgha élip, men junggoni ziyaret qilishim mumkin dep körsetti.

2010‏-Yili 3‏-ayning 11‏-küni tibetler daramsilada parlamént yighini chaqirghanda dalay lama 14‏-yighin'gha ewetken xétide rehberlik xizmitini qayta üstige almaydighanlini otturigha qoyghandin bashqa, “Tibet sürgündiki hökümiti” ning isminimu özgertidighanliqini otturigha qoyghan idi. “Sürgündiki hökümet” dégen isimni özgertish mesilisi tibetler qurultiyida keskin munazire qozghighan.

Yuqiriqilardin qarighanda, dalay lama tibetke qaytishning belki xitay hökümiti qobul qilalaydighan shertlerni özimu qobul körgen ehwal astida, tibetke qaytishning yaki xitayni ziyaret qilishning teyyarliqini qiliwatidu déyishke bolidu.

Dalay lama hergiz awwal béyjinggha barmaydu. Bu ehwal mustemlike Uyghuristan'ghimu shiddetlik tesir körsitidu. 

Shunglashqa, xitay mustemlikichiliri Uyghurlar mesilisi toghrisida dunyawi jama'et pikri teyyarlash, dalay lama tibetke kélish peytliride mustemlike Uyghuristanda omumyüzlük qozghilang kötürülüshning aldini élish üchünla Uyghurlarni basturushning yéngi pilanini kün tertipke qoydi. Bu ikki mesile mentiqiy jehette ziddiyetlik emesmu? mustemlikichi xitay merkizi hökümitining sékrétar jang chinglini tibettin yötkep kétishi dalay lamaning tibetke kélishige yol tüzlep bérish hésablinamdighandu?

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.